İran ilankölgəsi

İran ilankölgəsi (lat. Ferula persica) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin i̇lankölgəsi cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısna göre növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU A2c+3c; B1ab (iii). Azərbaycanın nadir növüdür.<ref>

İran ilankölgəsi
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superasterids Klad: Asterids Klad: Campanulids Dəstə: Çətirçiçəklilər Fəsilə: Çətirkimilər Yarımfəsilə: Apioideae Triba: Scandiceae Yarımtriba: Ferulinae Cins: İlankölgəsi Növ: İran ilankölgəsi
Beynəlxalq elmi adı
Ferula persica Willd., 1798
Şəkil axtarışı NCBI   1514040

Qısa morfoloji təsviri

Çoxillik bitkidir. Yarpaqları tez quruyan, bozumtul, hər iki tərəfədən qısa tüklü, kökətrafı yarpaqları qısa, yoğunsaplaqlı, enli romb şəklində, üçər, üçqat lələkvari yarılmışdır. Gövdə yarpaqları çox kiçilmiş, enli şişkin, qınlıdır. Çətirləri çoxçiçəklidir, mərkəzdəkilər oturaq, 12 -20 şüalıdır, yan tərəfdəkilər uzun, yoğun ayaqlardadır. Meyvə uzunsov ellipsvaridir, 11-14 mm uzunluğunda, 7-9 mm enindədir.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləməsi aprel-may, meyvə əmələgəlmə iyun aylarına təsadüf edir. Kserofitdir. Toxumla çoxalır. Aranda aşağı dağ qurşağına kimi quru, daşlı və gilli yamaclarda Artemisia fragrans+Pimpinella peregrina+Anthemis candidissima bitkilərindən təşkil olunmuş assosiasiyada komponent kimi iştirak edir. Dərman bitkisidir.

Yayılması

Abşeron yarımadası, Qobustan (Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğunun ərazisi), Naxçıvan düzənliyi (Culfa rayonu — Darıdağ, Şərur rayonu — Ardıcdağ və Noxuddağ, Babək rayonu — Duzdağ).

Sayı və tendensiyası

Antropogen amillər populyasiyanın azalmasını sürətləndirir, tədricən 30% azalmaqdadır.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Mal-qara tərəfindən tapdalanma olur.

Mühafizə tədbirləri

Yayılma yerlərində antropogen təsiri azaltmaq, yasaqlıqların yaradılması, toxum bankında toxumlarının saxlanılması, bərpasının təmin edilməsi, yeni yayılma yerlərinin axtarılması təklif olunur.