Ayaz Ata

Ayaz Ata — türk, altay və Orta Asiya mifologiyalarında, xüsusilə qazaxlarda və qırğızlarda soyuq ilahı. Santa Klaus ilə də qaynaşmış vəziyyətdədir. Müxtəlif Türk dillərində Ayas Xan və ya "Ağ Ayas" olaraq adı keçər. Azərbaycan türkcəsində "Şaxta Baba" olaraq da bilinir. Ay İşığından yaradılmışdır. Soyuq havaya səbəb olar. Buğa bürcünün altı ulduzu göyün altı dəliyidir və oradan soyuq hava üfləyər. Beləcə qış gəlir. Ayaz bütün türk coğrafiyasında yandırıcı soyuq mənasını verər ki, ayın göydə rahtalıqla görüldüyü açıq havalarda meydana gəldiyi üçün Ay Tanrısının (və ya ona bağlı Ayas Xanın) göndərdiyi düşünülmüşdür. Bir növ Noel Baba olaraq düşünülə bilər. Hətta qazaxlardan biri Noel Baba ilə eyniləşdirilmişdir. Bəzi mədəniyyətlərdə qışda soyuqda ortaya çıxan və kimsəsizlərə, aclara kömək edən bir övliyadır. Xristian Əzizi olduğuna dair fikirlər də vardır. Ancaq türk mədəniyyətində var olan bir şəxsiyyət olduğu qətidir. Bəzi fikirlərə görə Ayas Xan ilə eyni adamdır. Qazaxlarda qışda qarşılanması ilə əlaqədar olaraq Soğumbası adlı bir əyləncə vardır. İlk qarın yağması və ilk soyuğun vurması ilə qeyd olunan bayramdır. Bu bayramla bir əlaqəsi olması ehtimal edilir.

Etimologiya

(Ay) kökündən törəmişdir. Soyuq və ay işığı mənası vardır. Ayaz eyni zamanda məhtab (ay işığı) deməkdir. Açıq və buludsuz havada ay göründüyü zaman çıxan soyuq deməkdir. Köhnə Altay dilində Ayaz / Hacas sözü açıq səma mənası daşıyır.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)

Xarici keçidlər

• Russian Ded Moroz and Kyrgyz Ayaz Ata (eng.)
• Ded Moroz and Ayaz Ata Arxivləşdirilib 2012-01-11 at the Wayback Machine (eng.)