Azərbaycanda daş dövrü
Azərbaycan ərazisində daş dövrü Qarabağ, Qazax, Lerik, Qobustan və Naxçıvan kimi ərazilərdə öyrənilib. Daş materialları ilk dəfə Məmədəli Hüseynovun rəhbərlik etdiyi arxeoloji ekspedisiya zamanı Ağstafa rayonunun Qıraq Kəsəmən kəndi yaxınlığında yerləşən Şorsu dərəsində aşkar edilib. Ekspedisiya nəticəsində insanların iki milyon il əvvəl bu ərazidə məskunlaşdığı üzə çıxıb. Daş dövründə iki növ insan var mövcud olmuşdur: Homo neandertalensis və Homo sapiens.[1] [2] [3] [4] [5]
Paleolit redaktə
Alt paleolit redaktə
Aşel mədəniyyəti haqlı olaraq Quruçay mədəniyyətinin inkişafının ikinci mərhələsi hesab olunur. Aşel mədəniyyətinin nümunələri indiki Qazax rayonu ərazisində aşkar edilmişdir. Heyvan qalıqlarının tapılması da bunu göstərir. Aşel dövründə insanların əsas məşğuliyyəti ovçuluq olmuşdur. Alətlər əsasən kvars, çaxmaqdaşı, bazalt, əhəngdaşı, xalsedon və s.-dən hazırlanırdı [1]
Orta Paleolit redaktə
Orta Paleolit dövrü 100 min il əvvəldən 35 min il əvvələ qədər davam etmişdir. Bu dövr tarixə “Mustye dövrü” kimi düşdü. Qarabağ (Azıx, Tağlar və Zar mağaraları), Qazax ( Damcılı mağarası) və Naxçıvan (Qazma mağarası) rayonlarında aşkar edilmiş maddi mədəniyyət abidələri əsasında orta paleolit dövründə yaşayan qədim insanların həyat tərzi tədqiq edilmişdir. Burada orta paleolit dövrünə aid daş və heyvan sümüklərindən hazırlanmış 2000-dən çox uclu alət tapılmışdır. Bu dövrdə Mil ovalığından Ceyrançöl düzünə qədər Kiçik Qafqazın cənub yamaclarında əhalinin məskunlaşması başlandı. Bu dövrdə qədim insanların əsas məşğuliyyəti ovçuluq və yığıcılıq idi. [1] [6]
Üst paleolit redaktə
Üst Paleolit 40-35 min il əvvəldən 12 min il əvvələ qədər davam etmişdir. Üst Paleolit dövrünə aid əmək alətləri Damcılı və Zar mağaralarında, eləcə də Qobustan ərazisində tapılmışdır. Ovçuluğun intensiv inkişafı kişilər və qadınlar arasında əmək bölgüsünə səbəb oldu. Kişilər ovla, qadınlar isə yanğına nəzarət edir, tikiş tikir, uşaqlara qulluq edir və ev təsərrüfatını idarə edirdilər. [1]
Mezolit redaktə
Təxminən 12 min il əvvəl üst paleolit mezolit ilə (e.ə. 12-8 min il) əvəz olundu. Bu dövr Damcılı mağarasında (Qazax rayonu) və Qobustan ərazisində tapılmış daş alətlər və heyvan sümükləri əsasında öyrənilmişdi. Mezolit dövrü gündəlik istifadədə 1-2 sm ölçüdə mikrolit daşlarının görünməsi ilə xarakterizə olunur. İnsanlar əvvəlcə heyvanları əhliləşdirməyə başladılar. Qobustanda aparılan araşdırmalara görə balıqçılıq burada mühüm rol oynayıb. [1] [7]
Neolit redaktə
Arxeoloji tədqiqatlara görə eramızdan əvvəl 7-6 minilliklərdə mezolit neolitlə əvəz edilmişdir. Neolit dövrünün aqrar inqilabı ilə əlaqədar olaraq insanlar əkinçilik üçün əlverişli şəraiti olan ərazilərdə məskunlaşmağa başladılar. Neolit dövrünə aid maddi-mədəniyyət nümunələri Damcılı mağarası, Qobustan, I Kültəpə (Naxçıvan) yaşayış məntəqəsi, Şomutəpə, Töyrətəpə, Hacı Ələmxanlıtəpə və digər yaşayış məntəqələrində aşkar edilmişdir. Göytəpə Şomutəpə mədəniyyəti ilə əlaqəli neolit arxeoloji abidəsidir və Cənubi Qafqazda erkən neolit dövrünün ən böyük yaşayış məskənidir. Keramika nümunələri Qobustan və I Kültəpədə aşkar edilmişdir [1] [8] [9]
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 4 5 6 "Archeology of Azerbaijan" (PDF). 2020-01-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-02-04.
- ↑ "Stone Age in Azerbaijan" (PDF). 2020-06-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-02-04.
- ↑ "Гуручайская культура" (PDF). 2020-10-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-02-04.
- ↑ "UNESCO World Heritage Sites In Azerbaijan" (ingilis). WorldAtlas. 2019-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-04.
- ↑ "Nakhchivan: Development of paleolithic and neolithic periods" (ingilis). Foreign Policy News. 2020-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-04.
- ↑ Гусейнов М. Древний палеолит Азербайджана (по материалам пещерных стоянок). ТекНур. 2010.
- ↑ "Zardabli I." (PDF). 2018-04-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-02-04.
- ↑ "Technological Development of the Neolithic Pottery at Göytepe (West Azerbaijan)".
- ↑ "Neolit in the South Caucasus" (PDF). 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-02-04.