Kompüterin sistem bloku

Sistem bloku

Sistem bloku-kompüterin bütün aparat hissəsini, yəni qida blokunu, disk yaddaşını, video adapteri, giriş-çıxış portlarını, həmçinin ən mühüm tərkib hissə olan "ana platası"ni özündə cəmləşdirir.

Ana platası

Ana platası(motherboard,"sistem platası")kompüterin əsas elektron lövhəsi sayılır. Ana lövhənin üzərində yerləşən elementlər aşağıdakılardır: Mərkəzi prosessor(CPU-Central Processing Unit)kompüterin əsas qurğusu olub, hesab və məntiq əməliyyatlarını yerinə yetirir və kompüterin işini idarə edir.

Prosessor

Prosessorun-bütün proqramları yerinə yetirən mikro prosessor(MP) üzərində qurulmuşdur. Kompüterin işləmə sürəti əsasən prosessorun işləmə sürəti ilə təyin olunur. Prosessorun məhsuldarlığı(cəldliyi)-bir saniyədə yerinə yetirilən elementar əməllərin sayıdır. Prosessorun əsas parametrləri bunlardır:mərtəbəlilik, işçi takt tezliyi, nüvəsi, keş yaddaşının həcmi.

• Prosessorun mərtəbəliliyi(hesablama dəqiqliyi)-bütövlükdə prosessor tərəfindən emal olunan və ötürülən ikilik kodların maksimal uzunluğu(mərtəbələr şəbəkəsini, dərəcəliliyi)göstərir. Kompüter eyni vaxtda məhdud ölçüdə informasiya vahidləri(bitlər yığımı)ilə işləyir. İnformasiya vahidləri yığımı mikroprosessorun daxilində yerləşən registrlərin dərəcəliliyindən asılı olur. Dərəcəlilik eyni vaxtda emal edilən indormasiya bitlərinin sayı ilə ölçülür. Əgər kompüter bir dəfəyə 8 dərəcəli informasiya emal edə bilirsə, onda mikroprosessor 8 dərəcəli hesab edili və s. Qeyd etmək lazımdır ki, ilk istehsal olunan mikroprosessorlarda dərəcəlik 8,16 indi isə bu parametr 32,64 və.s çatmışdır. Mərtəbəlilik xüsusi yaddaş xanalarının registrlərinin ölçüsü ilə əlaqəlidir.1 baytlı(8 bit) registr 8-mərtəbəli,2 baytlı registr-16 mərtəbəli və.s adlandırılır. Yüksək məhsuldarlıqlı kompüterlərdə 8 baytlıq(64 mərtəbəli)və.s registrlərdən istifadə olunur.

Prosessorun takt tezliyi(sinxronlaşdırma tezliyi)-prosessorun bir saniyədəki taktlarının sayını, takt isə-elementar əməlin(məsələn, toplama)yerinə yetirildiyi vaxt müddətində(mikro-saniyələrlə) göstərir. Beləliklə, takt tezliyi-kompüterin qovşaqlarının işini sinxronlaşdıran bir saniyədə hasil olunan impulsların sayıdır. Takt tezliyi kompüterin cəldliyini təyin edir. *Takt tezliyi"takt tezliyi generatoru"adlı xüsusi mikrosxem vasitəsilə əldə edilir ki, o da periodik impulslar hasil edir. Hər biri əməlin prosessor tərəfindən yerinə yetirilməsində müəyyən taktlar sayı ayrılır.1MHs tezlik-1 saniyədə 1 milyon takt,1GHs-1 saniyədə 1 milyard ətakt deməkdir.

• Prosessorun nüvəsi-əsas hesablayıcı qurğudur. Burada prosessora daxil olan bütün məlumatlar informasiyalar emal edilir. Emal ediləcək informasiya nüvələr arasında paylandığı üçün prosessor sürəti artır. Bir kristal üzərində bir neçə prosessor nüvəsi yetişdirib çox nüvəli prosessorlar yaradılır. Soprosessor-ən mürəkkəb riyazi hesablamalar və sürüşən vergüllü əməliyyatlar üçün nəzərdə tutulmuş əlavə blokdur. Qrafik və multi-mediya proqramları ilə işləyərkən aktiv istifadə olunur.
• Keş yaddaş. Bufer yaddaşı-verilənlər üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi bir toplayıcıdır. Əməli yaddaşa müraciətlərin miqdarını azaltmaq üçün prosessorun daxilində keş yaddaş adlandırılan bufer sahə yaradılır. Prosessor tərəfindən tez-tez istifadə olunan verilənlər burada yadda saxlanır. Prosessora verilənlər lazım olduqda, o əvvəlcə keş yaddaşa müraciət edir və yalnız bu verilənləri orada tapa bilmədikdə, əməli yaddaşa müraciət yerinə yetirilir. Prosessor əməli yaddaşdan verilənlər blokunu qəbul etdikdə, eyni vaxtda onları keş yaddaşda müraciət yerinə yetirilir. Prosessor əməli yaddaşdan verilənlər blokunu qəbul etdikdə, eyni vaxtda onları keş yaddaşada verilənlər blokunu qəbul etdikdə, eyni vaxtda onları keş yaddaşa da yazır. Keş yaddaşın həcmi nə qədər böyük olarsa prosesorun məhsuldarlığı da bir o qədər çox olur. Müasir kompüterlərdə 3 səviyyəli keş yaddaşdan istifadə edilir.

Kompüter prosessorunun tipi

Kompüter prosessorunun tipi kompüterlər mikroprosessorun tipi ilə müəyyən olunur. İBM tipli kompüterlər ailəsinin nümayəndələri İntel və AMD tipli mikroprosessorları üzərində qurulmuşdur. Prosessorun nüvələrinin tipləri Core kimi adlanır. İndi prosessorlarda 2(Core i3),4(Core i5),6(Core i7) və.s nüvəli prosessorların texnologiyası işlənib hazırlanmışdır. İşləmə sürəti kimi prosessorun takt tezliyi GHs-lərlə ölçülür. Son zamanlar takt tezliyi 2.0,3.0,4.0, və.s Ghs-dir. Çipset(mikrosxem dəsti)-ana lövhənin bütün funksional imkanlarını təyin edən mikrosxem toplusudur. Ana lövhənin bütün funksional imkanlarını təyin edən mikrosxem toplusudur. Ana lövhənin üzərində yerləşən qurğularının işini tənzimləyir və iki əsas mikrosxemdən(şimal və cənub) ibarətdir. Şimal körpüsü əməliyyat yaddaş, videoadapter və prosessorun, cınub körpüsü isə(yavaş işləyən)bütün portların, səs kanallarının və periferiya qurğularının işinə cavabdehdir.

Şinlər

Şinlər-kompüterin daxili qurğuları arasında siqnalların ötürülməsində təmin edən keçiricilər yığınıdır.

Kontrollerlər

Kontrollerlər-xüsusi elektron sxemlər olub disk sürücüləri, klaviatura və s.ilə əməliyyat yaddaşı arasında informasiya mübadiləsinə nəzarət edən qurğulardır.

Portlar

Portlar. Giriş-cıxış portları prosessorun xarici qurğular ilə informasiya mübadiləsi həyata keçirilir.

Soket

Soket-kompüterdə qurğuların bir-birilə əlaqələndirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş yuvadır.

Səs kartı

Səs kartı-səs məlumatlarını emal etmək və kompüterde səsli canlandırma üçün istifadə olunur. Səs karti kompüterin imkanlarını genişləndirərək ona musiqi ifa etməyə, danışmağa və audio informasiyani qəbul etməyə şərait yaradır.

Şəbəkə kartı

Şəbəkə kartı-kompüterlərin standart qurğularından biridir. Kompüter standart qurğularından biridir. Kompüterin şəbəkəyə qoşulmasını və onunla qarşılıqlı əlaqəni təmin edir. Şəbəkə kartı ana lövhəyə inteqrasiya olunur.