Litvada insan hüquqları
Litvada insan hüquqları və yaxud Litvada insan haqları (lit. Žmogaus teisės Lietuvoje) — Litva konstitusiyanın II-IV fəsillərində təsbit edilib. Ölkədə əsas vətəndaş hüquqlarını qorumaq üçün Konstitusiya Məhkəməsi və Ombudsman institutu var. Ölkə BMT, ATƏT, Avropa Şurası və Avropa İttifaqının üzvüdür.
Litvada insan haqları çox yaxşı vəziyyətdədir. Litva ölkəni "azad" kimi təsnif edən "Freedom House"un 2019-cu il hesabatında 100 baldan 91 bal toplayıb.[1] Ölkə mülki və siyasi hüquqlar üzrə yüksək reytinqə malikdir. Xüsusilə, Litva 180 ölkə arasında 30-cu yerdədir ki, bu da mətbuat azadlığı üzrə dünyanın orta səviyyəsindən xeyli yüksəkdir və sərbəst toplaşmaq azadlığı və qeyri-hökumət təşkilatları üzrə tam xal əldə edir.[2] Bununla belə, uşaqların rifahı, məişət zorakılığı, azlıqlara, o cümlədən qaraçılara, yəhudilər və LGBT üzvlərinə qarşı ayrı-seçkilik, eləcə də məhbuslarla pis rəftarla bağlı narahatlıqlar var. Litva Konstitusiyası insan hüquqlarının qorunmasına zəmanət verir.[3]
Lakin son illərdə hökumət medianın siyasətçiləri tənqid etməsini məhdudlaşdırmağa başlayıb və jurnalistlərdən hökumət sistemlərindən alınan məlumatlara görə ödəniş tələb edir.[4] Bu hərəkətlər ifadə azadlığının pozulması kimi qiymətləndirilir və ictimaiyyət tərəfindən etirazla qarşılanır. İnsan Haqlarının Monitorinqi İnstitutu Litvaya “şimal qonşularına müraciət etməyi və vətəndaşların, xüsusən də qadınların və uşaqların insan hüquqlarının qorunmasına daha çox sərmayə qoymağı” tövsiyə edib. Çünki qadın və uşaqların hüquqlarının müdafiəsinin səviyyəsi yaxşı vəziyyətdə deyil və təkmilləşdirilməlidir.[5]
Tarixi redaktə
Litvanın hüquq sistemi Roma hüququ üslubuna əsaslanır.[6] Litva onilliklər boyu sovet işğalından sonra 1990-cı ildə demokratik və müstəqil dövlətçiliyini bərpa etdi.[7] 1992-ci ildə referendumla qəbul edilmiş Litvanın Konstitusiyası sosial quruluşun əsaslarını qoymuş, vətəndaşların hüquqlarını, azadlıqlarını və vəzifələrini müəyyən etmişdir. Konstitusiyaya bir neçə dəfə düzəlişlər edilib, sonuncu düzəliş isə 2016-cı ildə olunub.[8]
Konstitusiyanın 18-37-ci maddələrdən ibarət II fəsli “İnsan və dövlət” adlanır. Bu fəsil ən çox insan hüquqlarının müdafiəsinə aiddir.[8] Litva Konstitusiyasının 25-ci maddəsi insanların fikir və ifadə azadlığı hüquqlarını belə təsbit edir: “Heç kəsə məlumat və ideyaları axtarmaq, əldə etmək və ya yaymaq qadağan edilə bilməz”. Litvada ümumiyyətlə söz və mətbuat azadlığına hörmət edilir. Litva hökuməti demokratik prinsiplərə əsaslanaraq məhkəmə, idarəetmə və insan haqlarının qorunmasını təmin edir.[9]
Dini etiqad azadlığı Litva Konstitusiyasının 26-cı maddəsində və digər qanunlarla təmin edilir. Cinayət Məcəlləsinə dini etiqad azadlığını qoruyan üç müddəa daxildir. O, dini ayrı-seçkiliyi qadağan edir və pozuntulara görə 2 ilə qədər həbs cəzası nəzərdə tutur. Konstitusiyanın 43-cü maddəsində dinlə dövlət münasibətləri müəyyən edilib. Qanun qeydiyyatdan keçmiş dini qrupları dövlət tərəfindən tanınan ənənəvi dini qruplara, dövlət tərəfindən tanınan digər dini qruplara və bütün digər qeydiyyatdan keçmiş icma və birliklərə bölür. Dini icmalar “ənənəvi” və “digər”lərə bölünür.[10]
2009-cu il Beynəlxalq Dini Azadlıq Hesabatında deyilir ki, qanunda onların ölkədə mövcudluğunu ən azı 300 il əvvələ qədər izləyə bilən doqquz “ənənəvi” dini qrup var: Latın Kilsəsi Katolikləri (Roma Katolikləri), Yevangelist Lüteranlar, Yevangelist İslahatçılar. Kilsə parişionerləri, Şərqi katoliklər, pravoslav xristianlar, köhnə möminlər, yəhudilər, sünni müsəlmanlar və kəraimlər. Bu ənənəvi dini qruplar digər qruplar üçün mümkün olmayan illik dövlət subsidiyaları da daxil olmaqla, bir çox dövlət imtiyazlarından faydalana bilər.[11] Dövlət tərəfindən tanınan digər dini qruplara ölkədə ən azı 25 il rəsmi qeydiyyatdan keçmiş, ən azı 15 yetkin vətəndaşın ictimai dəstəyinə malik olan, qanunlara və əxlaqa uyğun təlimatları olanlar daxildir. Qeyri-ənənəvi qruplar mədəni və sosial layihələr üçün dövlət fondlarından dəstək ala bilərlər.
2017-ci ildə Litvada televiziya şousu münsiflərdən biri, aktrisa və keçmiş millət vəkilinin nasist salamı verdikdən sonra müsabiqə iştirakçıları yəhudi müğənninin məşhurlaşdırdığı mahnını ifa etdikdən sonra şounun yayımı dayandırılıb.[12] Qeyd edək ki, ölkədə antisemit və anti-müsəlman şərhləri internetdə yayılıb.[13]
İnsan hüquqları müqavilələrində iştirak redaktə
2001-ci ildə Litva İnsan Hüquqları üzrə BMT Komissiyasının (sonradan Şura) bütün xüsusi prosedurları üçün daimi dəvət rejimi elan edib.[14] 2019-cu ilin sonuna olan məlumata görə, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Litvaya qarşı iş üzrə 213 qərar çıxarıb, onlardan 150-si insan hüquqlarının pozulmasını müəyyən edib.[15] Qeyd edək ki, Litva müstəqillik əldə etdikdən sonra Avropa Şurasının[16] və BMT-nin İnsan hüquqları müqavilələrinə aid əsas sənədlərində iştirak edir.[17] Bunların arasında BMT-nin İrqi Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvi haqqında Beynəlxalq Konvensiya (1998-ci ildə ratifikasiya olunub), Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (1991-ci ildə qoşulub), İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq pakt (1991), Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya (1991), İşgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növlərinə qarşı Konvensiya (1996), Uşaq hüquqları Konvensiyası (1992), Bütün fəhlə mühacirlərin və onların ailə üzvlərinin hüquqlarının müdafiəsi haqqında beynəlxalq Konvensiya (Litva bu konvensiyanı imzalamayıb), Əlillərin hüquqları haqqında Konvensiya (2010-cu ildə parlament ratifikasiya edib) və s. kimi insan haqları barədə konvensiyaları var.
Litva Avropa Şurasının İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası (1995-ci ildə ratifikasiya olunub), Avropa Sosial Xartiyası (imzalamayıb), İşgəncə və Qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzanın qarşısının alınması üzrə Avropa Konvensiyası (1999-ci ildə ratifikasiya olunub), Regional və ya Azlıqların Dilləri üçün Avropa Xartiyası (imzalamayıb), Milli azlıqların müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası (2000-ci ildə ratifikasiya olunub), Biologiya və Tibbin Nailiyyətlərinin Tətbiqi ilə Əlaqədar İnsan Hüququ və Ləyaqətinin Müdafiəsi haqqında Konvensiya (2002-cu ildə ratifikasiya olunub), və s. kimi insan hüquqları sənədlərinə qoşulub.
İstinadlar redaktə
- ↑ "Lithuania". freedomhouse.org (ingilis). 2019-01-29. 2019-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-12.
- ↑ "2019 World Press Freedom Index | Reporters Without Borders". RSF (ingilis). 2020-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-16.
- ↑ "Read about "Lithuania" on Constitute". constituteproject.org (ingilis). 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-16.
- ↑ Platform, European Liberties. "Lithuania Curtails the Media's Right to Criticize Politicians". Liberties.eu (ingilis). 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-16.
- ↑ "Human Rights in Lithuania 2016-2017" (PDF). Human Rights Monitoring Institute. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ "Laws in Lithuania : Baltic Legal law". www.baltic-legal.com. 2023-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-12.
- ↑ "Lithuanian legal system | True Lithuania". www.truelithuania.com. 2023-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-12.
- ↑ 1 2 "Lithuania's Constitution of 1992 with Amendments through 2006" (PDF). constituteproject.org. 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ "Lithuania". freedomhouse.org (ingilis). 2015-01-21. 2019-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-12.
- ↑ "LITHUANIA 2013 INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM REPORT" (PDF). US Department of State. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld | 2009 Report on International Religious Freedom - Lithuania". Refworld (ingilis). 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-03.
- ↑ Tanner, Jari. "Lithuanian TV sorry for Nazi salute by actress". www.timesofisrael.com (ingilis). 2023-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-03.
- ↑ "LITHUANIA 2017 INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM REPORT" (PDF). The US Department of State. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Standing Invitations Arxivləşdirilib 2015-11-08 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Violation by Article and by State Arxivləşdirilib 2020-02-27 at the Wayback Machine European Court of Human Rights (ing.)
- ↑ Договоры Совета Европы о правах человека, в которых Литва участвует и подписанные Литвой
- ↑ Статус договоров о правах человека в базе данных ООН Arxivləşdirilib 2016-05-16 at the Wayback Machine (ing.)
Xarici keçidlər redaktə
- Комитет Сейма по правам человека Arxiv surəti 29 oktyabr 2013 tarixindən Wayback Machine saytında
- Омбудсмен Сейма Arxiv surəti 30 dekabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında
- Омбудсмен по равенству возможностей Arxiv surəti 11 noyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında
- Ethnic minorities in Lithuania ru:МИД Литвы (ing.)
- Доклад ГосДепа США о правах человека в Литве pf 2019 г. Arxiv surəti 24 iyun 2020 tarixindən Wayback Machine saytında (ing.)
- Литва Arxiv surəti 4 dekabr 2020 tarixindən Wayback Machine saytında // О ситуации с правами человека в отдельных странах. ru:МИД России, 2020.
- Документы по Литве Комиссара по правам человека СЕ Arxiv surəti 4 may 2020 tarixindən Wayback Machine saytında
- Права человека в Литве на портале УВКПЧ ООН Arxiv surəti 18 yanvar 2012 tarixindən Wayback Machine saytında
- Доклады ЕКРН по Литве Arxiv surəti 3 dekabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında
- Документы о выполнении Литвой Рамочной конвенции о защите национальных меньшинств Arxiv surəti 30 dekabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında
- Документы по Литве Комитета по предотвращению пыток Arxiv surəti 10 noyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında
- Европейский фонд прав человека Arxiv surəti 17 fevral 2020 tarixindən Wayback Machine saytında
- Институт мониторинга по правам человека Arxiv surəti 26 noyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında
- Литовский центр прав человека Arxiv surəti 2 aprel 2016 tarixindən Wayback Machine saytında
- Литовская ассоциация прав человека Arxiv surəti 12 yanvar 2012 tarixindən Wayback Machine saytında
- Доклад-2019 «Международной амнистии» Arxiv surəti 17 aprel 2020 tarixindən Wayback Machine saytında стр. 48
- Документы Arxiv surəti 2 sentyabr 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Ru:Хьюман Райтс Уотч по Литве (ing.)