Mənsubiyyət (qrammatika)
Mənsubiyyət kateqoriyası — sahib şəxslə mənsub əşya arasındakı münasibəti bildirən ümumi qrammatik kateqoriya.
Formalaşma üsulları redaktə
Müasir Azərbayсan dilində mənsubiyyət kateqoriyası iki üsulla ifadə edilir: morfoloji üsul, sintaktik üsul. Morfoloji üsulda mənsubiyyət məfhumunun yaranması üçün həmişə iki sözün bir tərkib şəkildə işlənməsi şərt deyildir. Sahib anlayışı verən subyekt (şəxs əvəzliyi) iştirak etmədən də obyektlə-isimlə (mənsub əşya ilə) həmin məzmunu yaratmaq mümkündür.[1] Məsələn: Dərdimin, qəmimin səndin ortağı (B.Vahabzadə).
Sintaktik üsulla ifadə olunan mənsubiyyət kateqoriyasının iki tərəfi var. Birinсi tərəf sahib şəxs, ikinсi tərəf isə mənsub şəxs və ya əşyadan ibarət olur. Məsələn: İndi kimə açım dərdimi bir-bir, Kim mənim dərdimə yanar sən qədər? (B.Vahabzadə).[2]
Rus dilində mənsubiyyət kateqoriyası yalnız sintaktik üsulla yaranır. Çünki bu dildə mənsub əşya mənsubluq anlayışını bildirən qrammatik göstərici qəbul etmir. Məsələn, моя книга.
Mənsubiyyət şəkilçiləri redaktə
Müasir ədəbi dilimizdə işlənən mənsubiyyət kateqoriyasının şəkli əlamətləri aşağıdakılardır: Birinci şəxsin təki saitlə bitən isimlərdə -m (atam, nənəm), samitlə bitən isimlərdə -ım, -im, -um, -üm (yolum, gözüm). Birinci şəxsin cəmi saitlə bitən isimlərdə -mız, -miz, -muz, -müz (atamız, nənəmiz), samitlə bitən isimlərdə -ımız, -imiz, -umuz, -ümüz (əlimiz, topumuz). İkinci şəxsin təki saitlə bitən isimlərdə -n (atan, nənən), samitlə bitən isimlərdə -ın, -in, -un, -ün (əlin, topun). İkinci şəxsin cəmi saitlə bitən isimlərdə -nız, -niz, -nuz, -nüz (atanız, nənəniz), samitlə bitən isimlərdə -ınız, -iniz, -unuz, -ünüz (yolunuz, gözünüz). Üçüncü şəxsin təki və cəmi saitlə bitən isimlərdə -sı, -si, -su, -sü (nənəsi, atası), samitlə bitən isimlərdə -ı, -i, -u, -ü (topu, gözü).[3]