Məntiq

təfəkkürün qanun və formaları haqqında elm

Məntiq (yun. λογική) — "mülahizələr haqqında elm", "fikirlərdə və fəaliyyətdə əlaqələr haqqında elm" — məntiqi dillə intellekt dərketmənin qanunları, metodları və formaları haqqında elmdir. Məntiq haqqında biliklər təfəkkürlə alındığından, o düzgün təfəkkür haqqında elm kimi də götürülə bilər. Eyni zamanda məntiq təsdiq və ya təkzib metodları haqqında elm kimi də qəbul edilə bilər. Məntiq qazanılmış təcrübə və dərketmə vasitəsilə həqiqətin əldə edilməsi elmi də adlandırılır.

Məntiq elminin inkişafında AristotelQottlob Fregenin rolu böyükdür. Məntiq əsas olaraq iki hissəyə bölünür. Ənənəvi məntiq üzərində qurulmuş Formal məntiq və formal məntiq üzərində qurulmuş Riyazi məntiq.

Məntiq bütün elmlərin instrumenti kimi götürülür.

Məntiqin məzmunu redaktə

Klassik məntiqi nəzəriyyə xüsusi dildə izah edilir, maddi nümunələrlə mülahizə irəli sürülür. Orada səhvlər üzərində nəzarət hələ qurulmayıb, miqyaslı düşüncə tam formalaşmayıb, təsvirlərin məhdudiyyət xətti işlənməyib və s.

Ancaq bununla belə düzgün mülahizə yürütmək mədəniyyəti məntiq elminə qədər də yarana bilmişdi. Müəyyənetmə, təsnifat, təsdiq, təkzib və s. məntiqi operasiyalar hər bir insan tərəfindən fikir dünyasında özündən asılı olmadan və müvafiq səhvlərlə baş verir. Buna görə də bəziləri belə hesab edir ki, şəxsi təfəkkür təbii prosesdiranalizə ehtiyac yoxdur. Hesab edilir ki, danışıq — təfəkkürürün özü deməkdir.

Təfəkkür isə sadəcə olaraq məntiqi ardıcıllıq deyildir. İstənilən məsələnin həllində hər şey vacib ola bilir : ardıcıllıq, təsadüf, intiusiya, emosiya, şəxsi təcrübə, dünyanı dərketmə miqyası və s.

Məntiqin əsas vəzifəsi bütün dövrlərdə eyni olubdur :nəticə çıxartmaq mümkün olan hər şeyi tətbiq və analiz etmək. Bununla belə, hesab edilir ki, nəticə obyektin məzmunundan deyil, onu tətdiq metodlarından birbaşa asılıdır. Ona görə də tətqiqat metodlarını rəngarəngliyi və subyektiv baxışların çoxluğu arzuolunandır.

Məntiqin konkret sahələri bütün tarix boyu tədricən dəyişilmişdir.

Digər elmlərə münasibəti redaktə

Tarixən məntiq fəlsəfənin bir hissəsi kimi öyrənilib. Hal-hazırda o müstəqil bir elm kimi qəbul olunur. Həmçinin simvolik məntiq riyaziyyatinformatikanın bir hissəsi kimi də öyrənilir.

Məntiq elminin əsas anlayışları redaktə

Ədəbiyyat redaktə

Xarici keçidlər redaktə