Malein anhidridi (sis-etilen-1,2-dikarbon turşusunun anhidridi) – formulu C4H2O3 olan üzvi birləşmədir. Təmiz halda ağ rəngli, romb şəkilli şəbəkəli, kristal maddədir.

Malein anhidridi
Ümumi
Sistematik adı Malein anhidridi
Kimyəvi formulu C4H2O3
Molyar kütlə 98,06 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq 1,48 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi 52,8  °S
Qaynama nöqtəsi 202  °S
Buxarın təzyiqi 0,2±0,1 mmpt. sm. (20 °С) atm
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm. 108-31-6
PubChem
RTECS ON3675000
ChEBI 474859
ChemSpider

Sintezi

redaktə

Benzolun və digər aromatik birləşmələrin, həmçinin butanın oksidləşməsindən alınır.

  • 2 CH3CH2CH2CH3 + 7 O2 → 2 °C2H2(CO)2O + 8 H2O

Fiziki xassələri

redaktə

Malein anhidridinin ərimə temperaturu 325.85 K, qaynama temperaturu 475 K-dır. Suda malein turşusunun alınması ilə, asetonda, benzolda, toluolda, xloroformda və s. həlledicilərdə həll olur.

Alınması

redaktə

1970-ci ildə malein anhidridinin 90% benzoldan, qalan hissəsi əsasən neftin butan-butilen fraksiaysından istehsal olunmuşdur. 1980-ci il üçün benzoldan alınan malein anhidridinin miqdarı 81,3%-ə təşkil etmişdir. Malein anhidridinin istehsalında benzolun sərfinin azalması əsasən onun zəhərli (kanserogen) olması, istehsal həcminin azalması və qiymətinin artması ilə bağlıdır. Malein anhidridinin istehsal texnologiyasının əsasında benzolun, n-butan və ya n-butenlrəin qaz fazada oksidləşməsi prosesi durur. Bütün oksidləşmə prosesləri ekzotermik proseslərdir və ayrılan böyük miqdar istiliyin kənarlaşdırılması tələb olunur. Sənaye miqyasında malein anhidridinin istehsalında butan-butilen fraksiyasından əlavə təmiz butandan da istifadə edilir. Malein anhidridi doymamış poliefirlərin istehsalında monomer kimi geniş tətbiq olunur və məhz strukturlaşa bilən poliefirlər olan tələbat malein anhidridinin istehsalının genişlənməsini müəyyən edir. Malein anhidridinin xammal kimi digər tətbiq sahələrindən biri alkid oliqomerlərinin istehsalı prosesidir və bu monomerdən istifadə etməklə yüksək sıxlıqlı alkid örtükləri alınır. Bundan əlavə, malein anhidridi tetrahidrofuran, armaturlaşdırılmış plastiklər, kənd təsərrüfatında istifadə olunana kimyəvi preparatların alınmasında tətbiq olunur. Sənaye miqyasında malein anhidridinin istehsalında butan-butilen fraksiyasından əlavə təmiz butandan da istifadə edilir[1].

Kimyəvi xassələri

redaktə

Malein anhidridinin kimyəvi xassələri son dərəcə müxtəlifdir, bu onun yüksək reaksiyaya girmə qabiliyyəti və iki funksional qrupunun olması ilə əlaqədardır.

  • Su ilə qarşılıqlı təsirindən malein turşusu alınır, sis-HO2CCH=CHCO2H. Spirtlərlə qarşılıqlı təsirindən natamam efirlər alınır, məsələn, sis-HO2CCH=CHCO2CH3.
  • Malein anhidridi Dils-Alder reaksiyalarında cox akiv dienofildir.
  • Malein anhidridi, həmçinin, tetrahidrofuranın istehsalı üçün istifadə edilir.

Mənbə

redaktə
  1. A. H. Həsənov, M. C. İbrahimova, M. K. Məmmədov, M. N. Əmiraslanova, R. V. Əliyeva. Monomerlərin kimyası və texnologiyası. Bakı-Elm-2014. S.480