Orşa — müasir Belarusun Vitebsk vilayətində şəhər.

Şəhər
Orşa
belar. Орша
Bayraq[d] Gerb[d]
Bayraq[d] Gerb[d]
54°30′ şm. e. 30°24′ ş. u.
Ölkə  Belarus
Vilayət [[Vitebsk vilayəti]]
Başçı Poznyak Aleksandr Qriqoryeviç[1]
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1067
İlk məlumat 1067
Əvvəlki adı Rşa
Sahəsi 42.90[2]
Mərkəzin hündürlüyü 192 m
Saat qurşağı UTC+3
Əhalisi
Əhalisi 115 938 nəfər (2017)
Sıxlığı 2325 nəf./km²
Milli tərkibi belaruslar: 86.96%
ruslar: 8.47%
digərləri: 4.57%[3]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +375 216
Poçt indeksi 211030
Nəqliyyat kodu 2
Digər
orsha.vitebsk-region.gov.by  (rus.)
Xəritəni göstər/gizlə
Orşa xəritədə
Orşa
Orşa
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi redaktə

Vaxtilə Orşa (indiki Orşitsa) çayının Dnepr çayına töküldüyü yerdə möhkəm türk qalası olmuşdur. Türk hərbi məntəqəsi Ada Kalanın adı rus yazılı mənbələrində ilk dəfə 1067-ci ilə aid "Povesti vremennıx let" səhifələrində çəkilir1.[4] (Qeyd: "Povesti vremennıx let" ümumrus əlyazmaları toplusudur; Kiyevdə 12-ci əsrin ilk onilliyində tərtib olunmuşdur. Onun əsas canını Lavrenti və İpatov salnamələri təşkil edir).

Şəhərin adı həqiqətən onun təbii istehkam-qala görünüşü ilə bağlı idi. Belə ki, qalanın yeri hərbi – strateji baxımdan çox əlverişli sayılırdı. Orşa ilə Dneprin qovuşduğu yerdə – bu çayların hər iki tərəfdən qucduğu çayarası sahədə yerləşən və xilqətən alınmaz olan bu qalanı çaylar hər tərəfdən mühafizə edir, ona gələn yolları təbii şəkildə bağlayırdı. Arxadan – qurudan açıq qalan, sanki qorunmayan, lakin insan əlinə tapşırılan bu səmtdən isə qazılmış və su ilə doldurulmuş dərin kanal qalanı göz bəbəyi kimi qoruyurdu. Beləliklə, Ada Kala təbii, ilahi qüdrətiylə yaranmış belə bir adada qərar tuturdu. Adı da buradandır. Ada Kala öz zamanına görə möhkəm qala sayılır və təbii qala şöhrətini daşıyırdı. Dneprin (Uzu çayının) sahillərində belə bir qala mühüm əhəmiyyətə malik idi; ondan su yolu ilə Kiyevə və yuxarıya Smolenskə getmək mümkün olurdu. Orşa çayı ilə isə (onu sonradan Orşitsa adlandırdılar) Qərbi Dvinə, Vitebskə, Baltik dənizinə, Novqoroda çıxmaq olardı. 1768–1774-cü illər Rus-Türk müharibəsinin gedişində 1772-ci ildə Ada Kala istila olunmuş və Rusiyanın idarəsinə keçmişdir. Həmin zamandan o üzərində yerləşdiyi çayın adı ilə Orşa adını daşıyır. Bu adın da qədim türk sözü Or "xəndək, kanal" sözündən yarandığı ehtimalı güclüdür. Osmanlılara məxsus daha bir Ada Kala (müasir Rumınya ərazisində) vardır. 1691-ci ildə yenidən inşa olub möhkəmlənən Dunay sahillərindəki bu qala Dəmir Qapı boğazını nəzarətdə saxlayırdı[5].

İstinadlar redaktə

  1. "Райисполком | Оршанский район | Орша | Новости Орши | Новости Оршанского района | Оршанский райисполком". 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-25.
  2. "«Государственный земельный кадастр Республики Беларусь»". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-25.
  3. 2009-cu ildə Orşa şəhərinin milli tərkibi
  4. Энциклопедический словарь Брокгауз и Ефрона, т. I, "А", с.384; Большая Советская Энциклопедия, т.18, с.544
  5. İslam Ansiklopedisi, I c, İstanbul, 1988, s. 340

Mənbə redaktə

Minaxanım Təkləli, Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009

Həmçinin bax redaktə