Siffeyn döyüşü
Siffeyn döyüşü (ərəb. وقعة صفين) — Xəlifə Əli ilə İslam dövlətinin Suriya valisi Müaviyə ibn Əbu Süfyan arasında Siffeyndə 657-ci ildə baş verən döyüş. Siffeyn indiki Suriyada, Fəratın sahilindəki Rəqqə şəhərinin şərqində yerləşir.
| Siffeyn döyüşü ərəb. وقعة صفين | |||
|---|---|---|---|
| Birinci fitnə | |||
.jpg) Siffeyn döyüşü | |||
| Tarix | 657-ci il 26 iyuldan 28 iyuladək. | ||
| Yeri | Siffeyn (Raqqa mühafəzəsi yaxınlığındakı müasir Əbu Hureyrə kəndi), Suriya | ||
| Nəticəsi | heç-heçə[1][2] | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Üç aya yaxın davam edən və ən böyük döyüşü 657-ci il iyulun 26–28-də baş verən müharibədə bir nəticəyə gəlinmir. Hər iki tərəfin razılığı ilə qurulmuş hakim heyətindəndə heç bir nəticə əldə olunmur. İslam tarixi baxımından Siffeyn döyüşü; Müsəlman cəmiyyətində Əlinin nüfuzunu sarsıdan, xaricilər (sonralar Əlini öldürəcəklər) adlı qrupun yaranmasına səbəb olan və Əməvilər sülaləsinin yolunu açan mühüm hadisədir.
Döyüşə gedən yol redaktə
Suriya valisi Müaviyə inb Əbu Süfyan asilər tərəfindən öldürülən 3-cü xəlifə Osmanın qohumu idi. O, Əlinin Osmanın qətlində günahkar ola biləcək bəzi şəxslərdən dəstək aldığını və bu səbəbdən də bu qətli araşdırmaqdan çəkindiyini düşünür. Buna görə də Əliyə qarşı qiyam qaldırır. Əlinin üsyanı yatırmaq cəhdi Siffeyn döyüşü adlanan uzun toqquşmalara səbəb olur.
Cəməl döyüşündən sonra Əli 657-ci ilin yanvarında Bəsrədən Kufəyə qayıdır. Əlinin elçilər göndərmək və Müaviyəni razı salmaq cəhdləri nəticəsiz qalır. Əli İslam Dövlətinin mərkəzini Mədinədən Kufəyə köçürür. Bu səbəb Əlinin Kufədə tərəfdarlarının çox olması və Kufə daha mərkəzdə mövqedə tutması ilə əlaqədar idi. Əli Kufədə topladığı ordu ilə Müaviyənin nəzarəti altında olan Suriya vilayətini ələ keçirir. İki ordu Fərat çayı boyunca Siffeyndə üz-üzə gəlir.
Hakim olayı redaktə
Həzrət çoxluğun rəyinə tabe olub son dəqiqəyə qədər döyüşü davam etdirməkdə olan Malik Əştəri geri çağırmağa məcbur oldu.
Beləliklə, hicri 37-ci il səfər ayının 17-də (miladi 657–ci ilin avqust ayı) Siffeyn savaşı hər iki tərəfin nümayəndələrinin müzakirə üçün görüşməsi şərti ilə dayandırıldı. Hər tərəfdən bir hakim təyin edildi. Həzrət Əlinin (ə) etirazına rəğmən, onun tərəfindən Əbu Musa Əşəri, Müaviyə tərəfdən isə Əmr ibn As həkəm seçildi. Həkəmlərin iclasını ramazan ayına təyin etdilər. Bu hadisə tarixə “həkəmeyn”, yəni iki hakim hadisəsi kimi daxil oldu.
Hiyləgər Əmr ibn As rəqibi ilə görüşərək onu razı saldı ki, onların hər ikisi təmsil etdikləri liderlərin xilafətə layiq olmadıqlarını söyləsinlər və xəlifənin camaat tərəfindən seçilməsinə şərait yaratsınlar. redaktə
Əbu Musa Əşəri bu təklifə aldanaraq, hamının gözü qarşısında barmağından üzüyünü çıxarıb söylədi: “Mən barmağımdan bu üzüyü çıxardığım kimi, Əlini (ə) və Müaviyəni hakimiyyətdən uzaqlaşdırıram”. Onun ardınca çıxış edən Əmr ibn As belə söylədi: “Əbu Musa Əlini (ə) hakimiyyətdən uzaqlaşdırdı, mən də bununla razıyam və Əlini (ə) xəlifəlikdən uzaq elan edirəm”. Sonra Əmr ibn As əlindəki üzüyü o biri barmağına taxıb dedi: “Amma bu üzüyü barmağıma taxdığım kimi, Müaviyəni hakimiyyətə gətirirəm”.
Bu hadisə hicri 37-ci ilin ramazan ayında (miladi 658-ci ilin fevralı) Şam (Diməşq) ilə Mədinə arasında yerləşən Dumət əl-Cəndəl məntəqəsində baş vermişdir (hal-hazırda bu yerlər Səudiyyə Ərəbistanının şimal-qərbindəki Cövf əyalətinə daxildir). Tərəflərin hər birindən 400 nəfər məşhur səhabə və qəbilə böyüyü həkəmlərin mübahisəsini izləmiş və şahidlik etmişdilər.
Həkəmeyn hadisəsinin nəticəsi Əli ibn Əbu Talibin (ə) bu məsələdə tam düzgün mövqe tutduğunu göstərdi. O, əvvəldən məsələnin həkəmeyn vasitəsilə həll edilməsinin tərəfdarı deyildi və bunun bir hiylə olduğunu başa düşürdü. Həm də Əbu Musa Əşərinin bu məsuliyyətli işə uyğun olmadığını gözəl bilirdi. Lakin onun dar düşüncəli tərəfdarlarının istəyi nəticəsində bu olay baş verdi.
Həkəmeyn hadisəsi Müaviyənin hakimiyyəti ələ keçirmək imkanlarını daha da artırdı. Müaviyə bunu əsas tutaraq, öz xilafət iddiasına legitim don geydirməyə başladı. Həmçinin, bu hadisələr xəvaric cərəyanın yaranmasına səbəb oldu. Belə ki, bundan sonra İmam Əlinin (ə) silahdaşlarının bir hissəsi aldandıqlarını görərək, onu həkəmeynə razı olmaqda günahlandırdılar. Onlar nə Əlinin (ə), nə də Müaviyənin hakimiyyətə layiq olmadıqları fikrini şuar kimi irəli sürüb, hər iki liderə qarşı müxalifət mövqeyinə keçdilər…
Nəticəsi redaktə
Hakim olayının təfərrüatları müxtəlif mənbələrdə geniş şəkildə dəyişir. Aydın olan budur ki, Əlinin müsəlman cəmiyyətindəki mövqeyi ciddi şəkildə zəifləmişdir.
658-ci ilin mayında Suriyadakı bəzi tərəfdarları Müaviyəni xəlifə elan edir. Müaviyənin təsir dairəsi indiki İraq və Hicaza (Səudiyyə Ərəbistanının qərbi) doğru genişlənərkən, Əlinin nüfuz dairəsi onun paytaxtı Kufəyə doğru daralır.
Əli Siffeyn döyüşündən dörd il sonra (661-ci ildə) xaricilər tərəfindən öldürüləndə Müaviyənin xilafətini elan etməsi üçün heç bir maneə yox idi. Müaviyə Əməvilər sülaləsinin ilk xəlifəsi olur.
İki ordunun itkiləri ilə bağlı səslənən fikirlər ziddiyyətlidir. Bəzi tarixçilər iki ordunun ümumi itkisini 70.000 olaraq qiymətləndirir. Onların 45 mini Müaviyənin, 25 mini isə Əlinin ordusundan olduğu bildirilir[5][6].
İstinadlar redaktə
- ↑ Battle of Ṣiffīn, Encyclopædia Britannica, retrieved on April 17, 2019. "...ʿAlī gathered support in Kūfah, where he had established his centre, and invaded Syria. The two armies met along the Euphrates River at Ṣiffīn (near the Syrian-Iraqi border), where they engaged in an indecisive succession of skirmishes, truces, and battles, culminating in the legendary appearance of Muʿāwiyah’s troops with copies of the Qurʾān impaled on their lances—supposedly a sign to let God’s word decide the conflict." Archived at the Wayback machine
- ↑ Muʿāwiyah I, Encyclopædia Britannica, retrieved on April 17, 2019. "As a kinsman of the slain caliph ʿUthmān, Muʿāwiyah bore the duty of revenge. Because ʿAlī neglected to apprehend and punish ʿUthmān’s murderers, Muʿāwiyah regarded him as an accomplice to the murder and refused to acknowledge his caliphate. Thereupon ʿAlī marched to the Euphrates border of Syria and engaged Muʿāwiyah’s troops at the famous Battle of Ṣiffīn (657). Muʿāwiyah’s guile turned near defeat into a truce. Resorting to a trick that played upon the religious sensibilities of ʿAlī’s forces, he persuaded the enemy to enter into negotiations that ultimately cast doubt on the legitimacy of ʿAlī’s caliphate and alienated a sizable number of his supporters." Archived at the Wayback machine
- ↑ 1 2 Ibn Yaqubi, Ahmad. Tarikh Al Yaqubi. Armenia: Ahmad Ibn Yaqubi. 872. səh. 188. ISBN 9786136166070.
- ↑ 1 2 Muir, William. The Caliphate, its Rise and Fall. London: William Muir. 1891. səh. 261.
- ↑ İbn Muzahim, s. 474 ve 558; Halife, s. 116; Belazuri, s. 97; İbn Şehri Aşub, s. 195; İbn Ebi’l Hadid, c. 2, s. 208.
- ↑ Sıffin Savaşı Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine .