Tərs piramida
Tərs Piramida (ing. PR – inverted pyramid) jurnalistikada, kopiraytinqdə və reklam yazarlığında tez-tez istifadə olunan termindir. Akademik yazılardan fərqli olaraq xəbər və ya reklam mətnləri Düz piramida deyil, "Tərs Piramida" formatında yazılır. "Tərs Piramida" qaydasına görə, ən vacib informasiya mətnin əvvəlində, yəni ilk cümlədə verilir. Sonra mətnin təfərrüatı və sonda "background" (arayış) deyilən hissə əlavə olunur. Bu prinsip ilə yazılan mətnlər dərhal oxucunun diqqətini cəlb edir.[1]
Anlayış redaktə
Xəbər və reklam mətnlərində ən vacib informasiya mətnin əvvəlində olmalıdır. Məhz bu prinsipə "tərs piramida" deyilir. Məktəb və universitetlərdə bizə mətnlərin sadədən mürəkkəbə doğru yazılmasını öyrədirlər. Mətnlər yüngül məlumatlardan başlanır, tədricən qəlizləşir. Bu, mətn yazılmasında "düz piramida" prinsipidir. Ardıcıllıq nöqteyi-nəzərindən baxıldıqda, mətnin bu cür yazılmasında heç bir qəbahət yoxdur. Elmi kitablar və dərsliklər də bu prinsipə əsasən yazılır. Lakin bu üsul kopiraytinqdə keçərli deyil. Kopiraytinqdə daha çox "tərs piramida" üsulu effektivdir.
Bu prinsip xüsusilə də İnternet mətnlərində aktualdır. Rəqəmsal məkanda oxucuların qarşısında milyonlarla mətn var. Bu mətnlərin də hər birini ayrıca oxumaq imkanında deyillər. Əyri piramida sayəsində elə ilk cümlədən mətn oxucunun diqqətini cəlb edir.
"Tərs piramida" prinsipi ilə yazılmış mətnin strukturu aşağıdakı kimidir:
– Auditoriya ilə əlaqə qurmaq üçün vacib olan əsas fikir və ən vacib informasiya
– Yardımçı informasiya. Faydalı, lakin önəmli olmayan,
– Yekun və ya arayış.
Əgər oxucularınız yekun və ya arayış hissəsinə qədər mətni oxuyurlarsa, deməli uğurlu mətn yazmısınız.
"Əyri piramida" prinsipi eyni vaxtda bir neçə məsələnin həllinə yardımçı olur:
– Ani surətdə oxucunun diqqətini cəlb edir,
– Əsas fikir dərhal oxucuya çatdırılır.
– Oxucunun marağına səbəb olur,
Xəbər mətnlərində redaktə
İnternetdə xəbərin daha çox oxunması mətndəki informasiya yükü ilə yanaşı, mətnin necə yazılmasından da asılıdır. Bəzən yazılış forması və başlıq xəbərin daha çox oxunmasına və populyarlaşmasına səbəb olur.
Ənənəvi jurnalistikada, dövlət mətbuatında xəbərlər yazılarkən "tərs piramida" prinsipinə əməl edilmir. Bu da öz növbəsində dövlət mediasının oxunma və baxılma göstəricilərinə ciddi təsir göstərir. Dövlət mediası əhaliyə lazım olan bütün informasiyanı verdiyi halda, az insan məlumatı qeyd olunan mənbələrdən almağa çalışır. Bunun da obyektiv səbəbləri mövcuddur. Dövlət mediasında informasiya verilməsi daha önəmlidir, nəinki o informasiyanın daha çox adamın oxuması. Dövlət mediası biznes prinsipləri ilə çalışmadığı üçün, daha çox İP toplamaq məqsədləri olmadığı üçün əsasən çox təfərrüaatlı və ardıcıl məlumatlara önəm verilir.
Özəl media qurumları isə biznes prinsipləri ilə çalışır. Burada xəbərin daha çox oxunması önəmlidir. Çünki oxunma sayı reklam bazarındakı mövqelərin möhkəmlənməsinə xidmət edir. Bütün dünyada "tərs piramida" prinsipinə daha çox özəl media qurumları əməl edir.
Press-relizlərdə redaktə
Press-reliz mətnləri yazılarkən də "tərs piramida" prinsipinə əməl edilməsi önəmlidir. Press-relizlər də mahiyyət etibarilə xəbər mətnidir. Bu mətnin daha çox insana çatdırılması onu yayan qurumun maraqlarına cavab verir. Bu səbəbdən də "tərs piramida" prinsipinə əsasən, press-reliz yazılarkən ən önəmli məlumat ilk cümləyə çıxarılmalı, daha sonra isə xəbərin təfərrüatı və arayışı təqdim olunmalıdır. J Mətnin ilk cümləsində ən əsas informasiya verilməlidir. Bu məlumat mümkün qədər qısa və sadə cümlə ilə ifadə olunmalıdır. Bəzi hallarda şirkətlər "lid"ə olduqca uzun və şifahi nitqdə ifadəsi çətin olan mürəkkəb cümlələr ilə başlayırlar. Bu da press-relizin oxucular tərəfindən az oxunmasına səbəb olur.
Misal: Kinoaktyor, prodüser Ruslan Sabirlinin müəllifi və təssiçisi olduğu, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin təşkilati dəstəyi, Azercell və Libraff-ın tərəfdaşlığı ilə keçirilən "Kitabı tanıdın, kitabla tanının" sloqanlı Buktreyler Festivalının məqsədləri kitab və mütaliənin cəmiyyətimizdə təbliği, mütaliəyə münasibətin yaradıcı formaların inkişafı və dəstəklənməsi, kino sahəsində istedadlı və yaradıcı gənclərin üzə çıxarılması, buktreylerlərin incəsənət və biznesdə bir istiqamət kimi inkişafıdır. (mənbə: milli.az)
Bu misaldan görünür ki, mətnin girişi olduqca uzundur. İnternet istifadəçisi milyonlarla mətnin içində bu mətni oxumayacaq. Çünki mahiyyəti tapmaq üçün uzun bir abzas keçməli və analiz etməlidir. Halbuki İnternet mətnlərində məlumat sadə cümlələrlə çatdırılmalıdır ki, oxucunu yormasın. Oxucu axıcı mətnləri daha çox sevir. Mürəkkəb cümlələri kitablarda oxuya bilərlər, amma İnternetdə, xüsusilə də reklam mətnlərində bu üsul keçərli deyil.