Çin kalliqrafiya üslubları
Çin kalliqrafiyasında Çin yazı simvolları ən məşhur beş üslubdan birinin qaydalarına əsasən çəkilir. Onlar Çin dili ilə birlikdə inkişaf ediblər.
Üslublar
redaktə| Çjuanşu | Lişu | Sinşu | Tsaoşu | Kayşu | |
|---|---|---|---|---|---|
| Hanzi (ənənəvi), kanji, hança, han tı) | 篆書 | 隸書 (yap. 隷書) |
行書 | 草書 | 楷書 |
| Hanzi (sadə) | 篆书 | 隶书 | 行书 | 草书 | 楷书 |
| Pinyin, Palladi sistemi | zhuànshū, çjuanşu | lìshū, lişu | xíngshū, sinşu | cǎoshū, tsaoşu | kǎishū, kayşu |
| Polivanov sistemi | tensyö | reysyö | gyö:syö | so:syö | kaysyo |
| Hanqıl, Kontseviç sistemi | 전서, çonso | 예서, yeso | 행서, henso | 초서, çoso | 해서, heso |
| Kuoknqı, transkripsiya | triện thư, çyentxı | lệ thư, letxı | hành thư, xantxı | thảo thư, txaotxı | khải thư, kxaytxı |
| Şəkil | 
|
|
|
|
|
Xəttat yazarkən yerli sadələşdirmələrdən də (məsələn, sindzitay) istifadə edir.
Yapon kalliqrafiyasında katakana və hiraqanadan istifadə edilir. Katakana kayşu üslubundan, hiraqana isə tsaoşu üslubundan götürülmüşdür. Eynilə, Koreyada xəttatlıq üçün Hanqıl istifadə olunur.
Çjuanşu
redaktə
Çjuanşu, "möhür heroqlifləri", e.ə. VIII—III əsrlərdə yaranıb[1] və Sin çarlığının və onun işğalı altında olan bölgələrin rəsmi yazı stili idi. Çjuanşu qədim kalliqrafiya üslubları arasında ən çox istifadə edilənidir. Onun 2 əsas variantı mövcuddur: "böyük möhür" (çin. 大篆, pinyin: dàzhuàn, hərfi mənası: "daçjuan") və "kiçik möhür" (çin. 小篆, pinyin: xiǎo zhuàn, hərfi mənası: "syaoçjuan").
XX əsrin sonlarında bu üslub əsasən inkanlar üçün istifadə edilirdi. Möhürün özü əsasən ağacdan və başqa materiallardan hazırlansa da, basma üçün yazı fırça və mürəkkəblə yerinə yetirilir.
Çinlilərin əksəriyyəti çjuanşunu oxuya bilmirlər, onun istifadəsi kalliqrafiya ilə məhdudlaşır[2].
Lişu
redaktə
Lişu b.e. II əsrində Xan sülaləsinin hakimiyyəti dövründə çjuanşunun vulqar versiyasından yaranıb[1][3].
Lişu ən səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri üfüqi və diaqonal cizgilərin "quyruğunun" genişlənməsidir. Bu, Çin dilində "ipək qurdunun başı və qaz quyruğu" adlanırçin. sadə. 蠶頭雁尾, pinyin: cántóu yànwěi, hərfi mənası: "tsantou yanvey"[4].
Kayşunu bilən şəxslər lişunu da oxuya bilirlər[2], lakin Sin sülaləsi dövrünə məxsus arxaik lişu oxumaq üçün çətindir və buna görə də bu üslubdakı müasir yazılar son dövrlərə aid lişu ilə yazılır.
Sinşu
redaktə
Sinşu, "qaçan üslub", bu üslubun xüsusiyyəti cizgilərin bir-biri ilə birləşir[5]. Fırçanı nadir hallarda kağızdan ayırırlar. Bu, üslublar arasında ən yenisidir və kayşudan əmələ gəlib[1].
Savadlı çinli sinşu ilə yazılanın çox hissəsini oxuya bilər.
Tsaoşu
redaktə
Tsaoşu və ya "ot üslubu" — bu, tamamilə əl ilə yazılmış kursivdir və lişudan yaranıb[1]. Lakin bu üslubu oxumaq üçün xüsusi bacarıq tələb olunur. Hətta sinşunu oxumağı bacaran şəxs tsaoşunu xüsusi hazırlıq olmadan oxuya bilmir.
Tsaoşuda heroqliflər fırçanı qaldırmadan və bir-birinə keçərək yazılır. Gözəl xarici görünüş yaratmaq üçün cizgilər dəyişikliyə məruz qalır. Tsaoşunun girdə nişanları və liqaturaları oxumaq üçün çətinlik yaradır, bu səbəbdən də heç vaxt geniş istifadə edilməyib[6][7].
Hiraqana üslubu tsaoşudan yaranmışdır.
Kayşu
redaktə
Kayşu — ən populyar[8] və ən son yaranmış kalliqrafiya üslublarından biridir. Han sülaləsi ilə Üç çarlıq dövrü arasında yaranmışdır. Kayşu Cənub və Şimal sülalələrinin hakimiyyəti dövründə məşhurlaşmışdır. O, dəqiqliklə yazılmış lişudan yaranmışdır[1]. Kayşu heroqliflərinin bütün cizgiləri bir-birindən ayrıdır və fırça heroqlifdəki cizgilərin sayı qədər kağızdan aralanır.
Kayşu xaricilərə, uşaqlara və ya kalliqrafiya öyrənənlərə izah edilən birinci üslubdur.
Edomodzi
redaktəEdomodzi (江戸文字?) — Edo dövründə reklam və elanlar üçün yaradılmış yapon kalliqrafiya üslubu[9]. Çində və Koreyada bu üslub yapon restoranlarının yazı lövhələrinin tərtibatı üçün istifadə edilir.
- Kanteyryu (勘亭流, kanteyryu:?, Kante üslubu) использовался для оформления программок к спектаклям Кабуки и ракуго[9]. Изобретён Şablon:Nihongo, название стиля происходит от прозвища Окадзакии: Şablon:Nihongo.
- Yosemodzi (寄席文字?, Yose teatrı üçün hərflər) — "kanteyryu" və "tyotin-modzi" üslublarının kombinasiyasıdır və afişaların, vərəqələrin tərtibatı üçün istifadə edilmişdir.
- Kaqomodzi (篭文字?, damalardakı hərflər) — adətən kaqomodzi işarələrinin sadəcə qalın kvadrat çöl konturu çəkilir.
- Hiqemodzi (髭文字?, bığlı hərflər) — hiqemodzi işarələrinin "bığları" olur. Bu üslubda kakiqori və ramune qutularının, həmçinin sake çəlləklərinin üzərini yazırlar.
- Sumomodzi (相撲文字, sumi:modzi?, sumo üçün hərflər) — sumo yarışlarının reklam lövhələrində və proqramlarında istifadə edilir[9].
- Tyotin-modzi (提灯文字, tyo:tin modzi?, tyotinlər üçün hərflər) — yapon tyotin fənərlərinin üzərindəki yazılarda istifadə edilir.
- Kakudzi (角字?, künclü hərflər) — möhürlərdə istifadə edilir.
Kao
redaktə
- Kao — stilizə olunmuş kalliqrafik imza.
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 Xing, 2006. səh. 130
- ↑ 1 2 Norman, 1988. səh. 67
- ↑ Qiu 2000; p.59, 104, 106, 107 & 108
- ↑ Chen, 2011. səh. 34
- ↑ Barrass, British Museum, 2002
- ↑ Self, Self, 2012
- ↑ Norman, 1988. səh. 70
- ↑ Han, 2012
- ↑ 1 2 3 Richie, 1998. səh. 90
Mənbələr
redaktə- Barrass G.S., British Museum. The Art of Calligraphy in Modern China. University of California Press. 2002. 19. ISBN 9780520234512.
- Qiú, Xīguī 裘錫圭. Chinese writing. University of California, Berkeley: The Society for the Study of Early China and The Institute of East Asian Studies. 2000. [English translation by Gilbert L. Mattos and Jerry Norman of Wénzìxué Gàiyào 文字學概要, Shangwu, 1988.]
- Xing J.Z.. Teaching and Learning Chinese as a Foreign Language: A Pedagogical Grammar. Hong Kong University Press. 2006. 103. ISBN 9789622097629.
- Chiang Y.. Chinese Calligraphy: An Introduction to Its Aesthetic and Technique. Harvard University Press. 1973. ISBN 9780674122260.
- Chen T.. Chinese Calligraphy. Cambridge University Press. 2011. ISBN 9780521186452.
- Han J.. Chinese Characters. Cambridge University Press. 2012. 42. ISBN 9780521186605.
- Norman J.. Chinese. Cambridge University Press. 1988. ISBN 9780521296533.
- Richie D.. A Lateral View: Essays on Culture and Style in Contemporary Japan. Stone Bridge Press. 1998. ISBN 9780962813740.
- Self C., Self S.. The Art of Chinese Brush Painting: Ink, Paper, Inspiration. Tuttle Publishing. 2012. ISBN 9781462905812.
- Boltz, William G. The origin and early development of the Chinese writing system (англ.). — New Haven: The American Oriental Society, 1994.
- Keightley, David. Sources of Shang history: the oracle-bone inscriptions of bronze-age China (англ.). — Berkeley: University of California Press, 1978.
- Norman, Jerry. Chinese (неопр.). — Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
Xarici keçidlər
redaktə- Kitabda Çin Xətt Ssenarisi (1997) Ngan Siu-Mui tərəfindən yazılan "Çin Xəttatlığı, Abstrakt Sənət, Zehin Rəsmi"
- Çin yazı tarixi
- Çin xarakterlərinin təkamülü
- Zhongwen.com : xarakter formalaşması haqqında məlumatları olan axtarış lüğəti
- Çin xarakter etimologiyaları
- Çin simvolları : Çin simvollarının formalarının izahı; ideoqrafik mahiyyətinə görə. Shuo Wen, digər ənənəvi mənbələrə və müasir arxeoloji tapıntılara əsaslanaraq.