Vikipediya

Çində çirklənmə

Çində çirklənmə müzakirə olunan ətraf mühit məsələlərinin daha geniş bir tərəfidir. Çinin sənayeləşməsi ilə müxtəlif çirklənmə formaları artdığına görə geniş ətraf mühit probleminə səbəb oldu ki, bu da sağlamlığa ziyan vuran amil sayılır.[1][2][3]2013-cü ildə təmiz hava siyasəti həyata keçirildiyi üçün Çin daxilində çirklənmə durmadan azaldı və Çin şəhərləri artıq ən çirklənmiş şəhərlər siyahısında birinci yeri tutmur.[4][5]

Torpaq çirklənməsi

redaktə

Çin Xalq Respublikasında əhalinin 1980-ci illərdən bəri artması torpaq çirklənməsi ilə nəticələndi. Dövlət Ətraf Mühitin Mühafizəsi İdarəsi bunun ətraf mühit, qida təhlükəsizliyi və davamlı kənd təsərrüfatı üçün bir təhlükə olduğunu düşünür. Çinin 38.610 kvadrat mil (100.000 km2) əkinçilik əraziləri və 31.5 milyon mil (21.670 km2.) su ehtiyatları çirklənməyə məruz qaldı. Təsirə məruz qalan ərazi Çinin əkin sahələrinin onda birini təşkil edir. Təxminən 6 milyon ton taxıl hər il ağır metallarla çirklənir və bu da 29 milyard yuan (2,57 milyard ABŞ dolları) birbaşa itkiyə səbəb olur. Ağır metallarla (civə, qurğuşun, kadmiyum, mis, nikel, xrom) çirklənmiş torpaqda olan maddələr sağlamlığa mənfi təsir göstərir. Udulma, dəri ilə təmas, torpaq qida zənciri ilə pəhriz, tənəffüs qəbulu və ağızdan qəbul edilməsi zəhərli maddələrin insan orqanizminə daxil olmasına səbəb olur.[6]

Tullantılar

redaktə

Çinin tullantı istehsalı artdıqca və təkrar istehsal sahəsi zəif olduğundan ətraf mühit bu tullantılarla çirkləndirilir.[7] 2012-ci ildə Çində tullantıların istehsalı 300 milyon ton (229.4 kq ) təşkil etdi.[8]Çin daxilindəki bütün supermarketlərin, mağazalar və dükanların pulsuz plastik torba verməsini qadağan edən və bu səbəbdən insanları çantalardan istifadə etməyə təşviq edən bir qadağa 15 İyun 2008-ci ildə qüvvəyə mindi.[9]Mağazalarda plastik alış-veriş çantalarının qiyməti aydın şəkildə qeyd edilməlidir və bu qiymətin məhsulların qiymətinə əlavə edilməsi qadağandır.[10] Qalınlığı 0,025 millimetrdən (0,00098) -dən az olan ultra nazik plastik torbaların istehsalı, satışı və istifadəsi də qadağandır. Dövlət Şurası "parça torbalara və alış-veriş səbətlərinə qayıtmağa" çağırış etdi. Bununla birlikdə, bu qadağa geyim mağazalarında kağız alış-veriş torbalarının geniş yayılmasına və ya restoranlarda yemək götürülməsi üçün plastik torbaların istifadəsinə təsir göstərmir. Beynəlxalq Qida Qablaşdırma Dərnəyi tərəfindən aparılan bir araşdırma qadağanın tətbiq edilməsindən bir il sonra 10 faiz daha az plastik torbanın tullantıya çevrilməsini aşkar etdi.[11]

Sənaye çirklənməsi

redaktə

1997-ci ildə Dünya Bankı Çin sənayesinin çirklənməsi siyasətini hədəf alan bir hesabat hazırladı. Hesabatda yüz minlərlə erkən ölüm və ciddi tənəffüs yoluxma xəstəliklərinin havanın çirklənməsindən yaranması bildirildi. Sənaye atqıları ilə ciddi şəkildə çirklənmiş Çinin bir çox su yolu insanların birbaşa istifadəsinə yararsızdır. Bununla birlikdə, hesabatda ekoloji qaydaların və sənaye islahatlarının müəyyən dərəcədə təsiri olduğu qəbul edildi. Davamlı ətraf mühit islahatlarının sənaye çirklənməsinin azaldılmasına böyük təsir göstərə biləcəyi təsbit edildi.[12]Çin şəhərlərində əhali artımı istehlak mallarına, nəqliyyat vasitələrinə və enerjiyə olan tələbatı əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu da yanacağın daha çox istehlakına səbəb olur və nəticədə duman yaranır. Dumana məruz qalma Çin vətəndaşlarının sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. 2012-ci ildə aparılan bir araşdırma, havadakı tənəffüs və ürək-damar xəstəliklərinə səbəb olan incə hissəciklərin Çin vətəndaşlarının sağlamlığına zərərin böyük bir hissəsini təşkil edən əsas çirkləndiricilərdən biri olduğunu göstərir.[13]

Suyun çirklənməsi

redaktə

Çinin su ehtiyatları həm kəskin su çatışmazlığından, həm də şiddətli su çirklənməsindən təsirlənir. Artan əhali, sürətli iqtisadi böyümə və ətraf mühitə zəif nəzarət su tələbatını artırdı. 1980-ci ildə aparılan bir araşdırmaya görə, bütün ölkə ümumi su istehlakının 440 milyard kubmetrinə sahib idi. Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, əkinçilik və kənd sakinlərinin istehlakı ümumi istehlakın 88 faizi idi. Ancaq digər bir araşdırma göstərir ki, çirklənmə əsas çaylardakı suyun 19 faizi və ümumi uzunluğu 95.000 kilometr idi. Bundan əlavə, 1980-ci illərin əvvəllərində 878 çay üçün aparılan bir araşdırma göstərirdi ki, bunların 80 faizi müəyyən dərəcədə çirklənmiş və bütün ölkə boyu çayların uzunluğunun 5 faizdən çoxunda balıq tükənmişdir. Suyun çirklənməsi səbəbindən kənd təsərrüfatında suvarma üçün yararsız 20-dən çox su yolu vardı. Buna cavab olaraq Çin su infrastrukturunu sürətlə qurmaq, tənzimləməni artırmaq və bir sıra digər texnoloji həll yollarını araşdırmaq kimi tədbirlər gördü.[14]

Sarı toz

redaktə

Sarı toz və ya Asiya tozu, qışın sonlarında və yazda Şimal-şərqi Asiyanı təsir altına alan mövsümi toz bulududur. Toz Monqolustan, Şimali Çin və Qazaxıstanın səhralarında, yüksək sürətli yerüstü küləklərin və güclü toz fırtınalarının qatı, quru torpaq hissəciklərindən ibarət buludları şəklində təzahür edir. Bu buludlar daha sonra hakim küləklər tərəfindən şərqə aparılır və Şimali Çin üzərindən Koreya və Yaponiyaya keçir.
Çində səhralaşma intensivləşmişdir. 1.740.000 kvadrat kilometr ərazi "quru" olaraq təsnif edilir və səhralaşma ildə 54 milyard yuan (7 milyard dollar) birbaşa iqtisadi itkilərə səbəb olur.[15] Kükürd (turşu yağış komponenti), his, kül, karbon monoksit, ağır metallar (civə, kadmiyum, xrom, arsenik, qurğuşun, sink, mis kimi) və digər kanserogenlər daxil olmaqla digər zəhərli çirkləndiricilər tez-tez toz fırtınaları şəklində müşayiət edilir və viruslar, bakteriyalar, göbələklər, pestisidlər, herbisidlər, plastik maddələr, yanma məhsullarının yayılmasına səbəb olur.[16]

Ətraf mühit siyasətinin tənqidləri

redaktə

Tənqidçilər hökumətin ətraf mühiti qorumaq istəksizliyini Çinin ətraf siyasəti ilə ortaq bir problem olaraq qeyd edirlər. Ən son plan məsələsində belə, mütəxəssislər boşluqların mövcudluğu səbəbindən onun faktiki təsirinə şübhə ilə yanaşır. Çünki iqtisadi böyümə hələ də hökumət üçün əsas məsələdir və ətraf mühitin qorunmasını üstələyir. Lakin kömür istifadəsini azaltmaq üçün tədbirlər ciddi şəkildə tətbiq olunsa, bu həm də ağır sənayeyə çox güvənən yerli iqtisadiyyatın dağıdılması deməkdir. Financial Times bir işçinin bu haqda sitatını qeyd etmişdi: "Bu polad fabriki olmasaydı, yemək yeyəcək bir yerimiz belə olmazdı. Hər şey bu polad fabrikinin ətrafında dönür — uşaqlarımız burada işləyir."[17]
Elm adamları Çində hava çirklənməsinin qonşu ölkələrə təsiri barədə hələ bir fikirdə deyillər. Cənubi Koreyadakı bəzi siyasətçilər Koreyanın hava çirklənməsinin yarısından çoxunun Çində yaranan incə tozdan qaynaqlandığını iddia edir, lakin Çin bununla razılaşmır.[18]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Jared Diamond, Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed, Penguin Books,". 2022-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-12.
  2. ↑ "The Most Polluted Places on Earth" Arxivləşdirilib 2013-10-23 at the Wayback MachineCBS News. 8 January 2010.
  3. ↑ ""Air Pollution Grows in Tandem with China's Economy"". 2019-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-12.
  4. ↑ "Drivers of improved PM2.5 air quality in China from 2013 to 2017". 2022-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-12.
  5. ↑ "Beijing's air quality improvements are a model for other cities". 2022-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-12.
  6. ↑ Zhang, Xiuying; et al. (7 August 2015). "Impact of Soil Heavy Metal Pollution on Food Safety in China" Arxivləşdirilib 2017-03-14 at the Wayback Machine
  7. ↑ Violet Law (28 July 2011)."As China's prosperity grows, so do its trash piles" Arxivləşdirilib 2018-09-20 at the Wayback Machine
  8. ↑ Waste Atlas Arxivləşdirilib 2014-10-07 at the Wayback MachineCountry Data: CHINA
  9. ↑ Bodeen, Christopher."China Bans Free Plastic Bags" Arxivləşdirilib 2018-03-06 at the Wayback MachineNational Geographic News.
  10. ↑ ""China bans free plastic shopping bags"". 2020-12-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-12.
  11. ↑ David Biello, Scientific American,Does banning plastic bags work?[ölü keçid]
  12. ↑ Dasgupta, Susmita; Hua Wang; Wheeler, David (30 November 1997). "Surviving success: policy reform and the future of industrial pollution in China, Volume 1"
  13. ↑ Matus, K.; Nam K.; Selin, N.; Lamsal, L.; Reilly, J.; Paltsev, S. (2012) Health damages from air pollution in China Arxivləşdirilib 2021-09-24 at the Wayback MachineGlobal Environment Change. | pp. 55–66 |
  14. ↑ Xie, Yongming (1992). "An Overview of Water, Water Pollution and Control in China". Environmental Management and Health. 3 (2): 18. An Overview of Water, Water Pollution and Control in China Arxivləşdirilib 2022-03-10 at the Wayback Machine
  15. ↑ Wang Ying"Operation blitzkrieg against desert storm" Arxivləşdirilib 2007-04-10 at the Wayback Machine
  16. ↑ "Ill Winds"Science News Online. Archived from the original on 19 March 2004.
  17. ↑ Hornby, L (22 October 2013)."Cleaner air a bitter pill for north China cities" Arxivləşdirilib 2021-06-12 at the Wayback Machine
  18. ↑ Laura Bicker, BBC. "South Korea pollution: Is China the cause of 'fine dust'?" Arxivləşdirilib 2022-03-30 at the Wayback Machine
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Çində_çirklənmə&oldid=7836185"