Çulım

Çulım və yaxud İyus (qətim türkcə. «qaçan qar») — Rusiya ərazisindən axan çay Obun sağ qolunu təşkil edir. Xakasiya ərazisindən başlayan çay Krasnoyarsk diyarı və Tomsk vilayəti ərszisindən axaraq mənsəbinə tökülür.

Çulım
rus. Чулым
Ölkə	Rusiya
Mənbəyi
• Yüksəkliyi	382 m
Mənsəbi	Ob
• Yüksəkliyi	59 m
Uzunluğu	1799 km
Su sərfi	785 m³/s
Hövzəsinin sahəsi	134000 km²
mənbəyi mənsəbi Çulım Rusiyanın fiziki xəritəsində: 54°56′56″ şm. e. 89°50′02″ ş. u. 57°43′54″ şm. e. 83°49′34″ ş. u.
DSR	13010400112115200013824
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiyası

Çulımın hövzəsi

Çayın uzunluğu 1799 km, hövzəsinin sahəsi 134 min km² təşkil edir.

Çulım çayı. Ağ İyos və Qara İyos çayalının birləşməsindən yaranır. Başlanğıcını Xakasiya ərazisindən Kuzneski Alatau silsiləsindən Malıy Syotik qəsəbəsindən 40 km cənubdan başlayır. Mənbədən Açinsk şəhərinə qədər çay dağlıq ərazilərdən axır. Leqostayevo qəsəbəsi yaxınlığında (Krasnoyarsk diyarı, Novoselskaya rayonu) Lena çayı ilə Çulım arasında məsafə cəmi 7,5 km təşkil edir.

Yuxarı axarlarda çayın eni az olsa da, aşağı axarlarda onun eni 10 km-i keçir. Düzənlik ərazilərdə meandırlar əmələ gətirir. Bu hissələrdə Çulım düzənliyindən axır.

Hidrologiyası

Çay əsasən qar suları ilə qaidalanır. Gursululuq dövrü maydan iyul ayına qədər davam edir. İllik su sərfiyatı 785 m³/s; ən böyük sərfiyyat 131-ci km-də 8220 m³/s, ən az sərfiyyat — 108 m³/s təşkil edir. Noyabrın əvvəlləri donur, aprelin sonları mayın əvvəli isə donu açılır. İllik axının həcmi 2100,000 t təşkil edir.

Əhəmiyyati

Sahillərində Nazarovo, Açinsk, Boqotol, Asino və Pervomayskoye. Açinskdən mənsəbədək 1173 km gəmiçilik üçün yararlıdır.

Orta və aşağı axarlarda sayları elədə çox olmayan türk soylu Çulumlar yayılmışdır.

Qolları

(Mənsəbdən olan məsafə)

• 19 km: Kurmaqira
• 36 km: Starisa Koloberqa
• 43 km: Puqanda
• 55 km: Xar
• 74 km: Xar (Leydeqa)
• 80 km: Sraromudrinskaya
• 84 km: Böyük Çuqoyka
• 99 km: Tuzeyqa
• 101 km: Lamееvkа
• 108 km: Yormet
• 118 km: Krıskulskaya Stranisa
• 131 km: Lay (Kiçik Lay)
• 150 km: Sayqa
• 160 km: Anqa
• 172 km: Zaxarkins
• 172 km: Uluyol
• 177 km: adsız qol
• 180 km: Böyük Yoksa
• 186 km: Desyatka
• 209 km: Çiçkayol
• 211 km: Kiçik Yoska
• 221 km: Maqalınqa
• 236 km: Kurya
• 247 km: Balaqaçevka
• 247 km: Tazırbak
• 255 km: Kujerbak
• 276 km: Çuqundat
• 294 km: Altarık
• 314 km: Krasnaya Kurya
• İtatka
• 317 km: Kuendat
• 339 km: Yaya
• 366 km: Berla
• 376 km: Kiya
• 427 km: Аrbаqаç
• 452 km: Zareçnaya
• 466 km: Тuyla
• 468 km: Munı
• 491 km: Turalı
• 529 km: adsız çay
• 535 km: adsız çay
• 559 km: Aşağı Kitat
• 560 km: Yuxarı Kitat
• 574 km: adsız çay
• 584 km: adsız çay
• 599 km: Kultepka
• 620 km: Kelik
• 637 km: Ostenka
• 645 km: Aşurqa
• 648 km: Arbatur
• 652 km: Kulement
• 671 km: Çiçka-Yos
• 679 km: adsız
• 689 km: Jujuy
• 710 km: Çulka
• 725 km: Çindat
• 753 km: adsız çay
• 778 km: Çiçkis
• 801 km: Kostinka
• 816 km: Kilçekovskaya
• 820 km: adsız çay
• 822 km: Adımat
• 838 km: Kapidetskaya
• 846 km: Kalveçskaya
• 862 km: Ladoq
• 868 km: adsız çay
• 876 km: adsız çay
• 886 km: Xazin
• 901 km: İdet
• 905 km: Aqspka
• 911 km: adsız çay
• 938 km: Kemçuq
• 949 km: Tunuy
• 985 km: Tyoхtеt
• 1001 km: adsız çay
• 1002 km: Koçetat
• 1013 km: Kiçik Kamçala
• 1025 km: Kamçala
• 1034 km: İşimka
• 1036 km: Kumırka
• 1045 km: Kumırka (2)
• 1060 km: Böyük Uluy
• 1079 km: Orta-Suçkovka
• 1088 km: Okol
• 1110 km: Uluy
• 1120 km: Kiryoşka
• 1121 km: Salırka
• 1121 km: Salır
• 1130 km: Теptyatka
• 1131 km: Mazulka
• 1133 km: adsız çay
• 1161 km: adsız çay
• 1211 km: Bityatka
• 1239 km: Kosul
• 1247 km: İtatka (Yuxarı axar)
• 1256 km: Tuyol
• 1261 km: Kubitet
• 1264 km: Berezovka
• 1266 km: Uryop
• 1273 km: Berezovka
• 1341 km: Altatka
• 1341 km: Elnik
• 1360 km: Bryoxanovka
• 1380 km: Adadım
• 1412 km: Barabanovka
• 1417 km: Serej
• 1442 km: Karaçakovka
• 1458 km: Çimjul
• 1465 km: Balaxton
• 1471 km: Böyük Edik
• 1487 km: Ammala
• 1491 km: Toylok
• 1500 km: Mostovaya
• 1504 km: Barsuk
• 1508 km: Borsuk
• 1510 km: Aqata
• 1519 km: Tamojenka
• 1521 km: Bereyozоvаya
• 1528 km: Bereyoznaya
• 1535 km: Kızılka
• 1543 km: adsız çay
• 1548 km: Toyluk
• 1554 km: adsız çay
• 1562 km: Sır
• 1574 km: adsız çay
• 1586 km: Sır
• 1606 km: Balaxta
• 1620 km: Jura
• 1623 km: Tumna
• 1643 km: Besprozvannıy
• 1704 km: Kızıncul
• 1713 km: Çernavka
• 1718 km: Kuzurba
• 1731 km: Tanqa
• 1751 km: Paşpanak
• 1789 km: Şalabolka
• 1799 km: Ağ İyos
• 1799 km: Qara İyos

Qalereya

• 
• 

Ədəbiyyat

• Евсеева Н. С. География Томской области. (Природные условия и ресурсы.). — Томск: Изд-во Томского ун-та, 2001. — 223 с. — ISBN|5-7511-1930-X

Mənbə

• Bölgənin şəkilləri Arxivləşdirilib 2016-01-30 at the Wayback Machine
• Çulım