Öjen-Fransua Vidok
Öjen-Fransua Vidok (24 iyul 1775[1] və ya 25 iyul 1775[2], Arras[4] – 11 may 1857[1][3][…], Paris[4]) — fransalı dedektivdir. On doqquzuncu əsrin birinci yarısında, fransalı polisin dedektivi Öjen-Fransua Vidok, cinayətkarları ələ keçirmək üçün qeyd aparma, ballistik elm və hadisə yerindəki ayaqqabı izlərindən istifadə edərək cinayətkarlıq uğrunda mübarizəsini elmi səyə çevirdi. Vidok'un Fransadakı cinayətlərin faizinin azalmasında dramatik müvəffəqiyyəti, məhkəmə elmi metodlarını populyarlaşdırmağa kömək etdi. Həmçinin Artur Konan Doyl da Şerlok Holms personajını yaradarkən bu adamdan ilham aldı.
| Öjen-Fransua Vidok | |
|---|---|
| fr. Eugène François Vidocq | |
 | |
| Doğum tarixi | 24 iyul 1775[1] və ya 25 iyul 1775[2] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 may 1857[1][3][…] (81 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, polis əməkdaşı[d], hərbi qulluqçu, xəfiyyə |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Vidok, bir çörəkçinin və həyat yoldaşının ilk uşağı olaraq Fransa'nın Arras şəhərində anadan olub. Erkən yaşlarından etibarən xanımlarla münasibət qura bilməyən Vidok, 1790-cı ildə bir qadına görə dueldə bir adamı öldürdü. Yalnız bu zaman gənc yaşında olan Vidok hakimin orduya qatılmasına icazə verdiyinə görə həbsxanadan qurtararaq hərbi xidmətə getdi. Daha sonra, 1795-ci ildə, məzuniyyətdən qayıtdıqdan və sədaqətsiz arvadını başqa bir adamla tutduqdan sonra həyatında dəyişikliklər etməyə başladı.
Vidok daha sonra ordudan qaçdı və kart köpək balıqları adında illegal bir qrupa qatıldı. O, bir məhkum üçün ailəsi ilə birlikdə saxta sənəd düzəltdi, tutuldu və həbsə atıldı, Vidok yenidən həbsdən qaçaraq yenə bir qrup qaçaqmalçıya qatıldı, ancaq yenə şəxsiyyət sənədləri olmadığı üçün həbs olundu. 1798-ci ildə Vidok, həmişə ayaq və qol zəncirləri geyinilən və hüceyrələrini tərk etdikdə həmişə gülləli çəkmələr geyinilməli olan ağır cinayətkarlar üçün sərtləşdirilmiş səkkiz il qalareyalarda xidmət etməyə məhkum edildi. Vidok yenə qaçdı və tutulduqdan sonra La Force'nin qəddar həbsxanasına göndərildi.
Ola bilsin ki, yavaş bir ölümlə qarşı-qarşıya qalan Vidok 1809-cu ildə polis casusu kimi xidmətini təklif etdi. Açıqlanamayan şəraitdə o, hakimiyyətin etimadını qazandı və Paris Polis Dairəsinin Kriminal şöbəsində işləməyə başladı. 1812-ci ilin oktyabrında Vidok Brigade de la Sûreté və ya təhlükəsizlik polis şöbəsini qurdu və onun ilk rəisi oldu.
Vidok Sûreté ilə yalnız qeyri-siyasi cinayətlərin araşdırılması və aşkarlanmasına diqqət yetirəcək mülki geyimli büro yaratdı. Onun üzvləri cinayətkarların üsullarını bilən kişilər olacaqdı. Müstəntiqlərinə kömək etmək üçün Vidok hər bir soyğunçu, oğru, fırıldaqçı və hiyləgər ləqəblərini, görünüşlərini, bütün əvvəlki məhkumluqlarını və işləmə metodlarını müəyyən edən 60.000-dən çox sənəd yaratdı. O, cinayətkarların tez-tez müəyyən edilə bilən üsullardan dəfələrlə istifadə edərək özlərinin yaxalanmasını istədiyini başa düşən ilk polis məmuru da ola bilər.
Məlumat toplamaq üçün Vidok müxbirlərdən istifadə etdi. O, cinayətkarların toplaşdığı yerlərə sızmaq və məlumat əldə etmək üçün tez-tez geyim dəyişdirirdi; o, adətən Brittani əyalətindən olan altmış yaşlı kriminal alverçi "Jan-Luiz" rolunu oynayırdı; O, özünəməxsus ləhcəsi, boz saçları, sallanan bığları və yaraşıqlı görünüşü ilə seçilirdi. Bu zaman istifadə etdiyi geyimlər inqilabdan əvvəlki köhnə geyimlər olurdu.
Vidok hesab edirdi ki, əksər cinayətkarlar diqqətsizdirlər və yalnız hakimiyyətin metodları daha intizamsız olduğu üçün uğur qazanıblar. O, mühakimə olunan dedektivin bunu görüb dinlədiyi üçün etdiyini, sonra isə öyrəndiyi qeyri-adi olan hər şeyi istifadə etdiyini iddia etdi. Buna görə Vidok, müvafiq olaraq cinayəti törədənin əlamətlərini axtarmaq və sübutların ilkin axtarışında iştirak etmək üçün hadisə yerinə baş çəkəcəkdi. O, çəkmələri ayaq izlərinə uyğunlaşdırdı, çəkmələri şübhəli şəxsdən fiziki olaraq çıxardı və onları torpaqdakı çökəkliyə qoydu (o zaman iz buraxacaq texnologiya yox idi). Daha sonra o, ayaq və ayaqqabıların gipsini düzəldən ilk şəxs oldu. 1822-ci ildə ibtidai ballistik müayinə aparmaq üçün Vidok güllələri götürdü və fiziki olaraq onları silahın lüləsinə yerləşdirdi.
Saxtakarları dayandırmaq üçün Vidok silinməz mürəkkəb və dəyişdirilməz yazı kağızı hazırlamaq üçün kimyaçıları işə götürmək üçün öz pulundan istifadə etdi. Vidok barmaq izlərinin dəyərini bilsə də, heç vaxt barmaq izinə uyğun mürəkkəb tapmadı və nəticədə heç vaxt bu identifikasiya metodunu tətbiq edə bilmədi.
Vidok'un uniformalı polisləri çaşdıran cinayətləri açmaqda əldə etdiyi uğur onu polis məmurlarına sevdirmədi. Əsəbi və tutğulu biri olaraq, 1827-ci ildə siyasi mübahisəyə görə hökumət işini tərk etdi. Onun 1829-cu ildə nəşr olunan xatirələri Vidok'a dünyanın ən böyük detektivi kimi beynəlxalq şöhrət qazandırdı.
Vidok 1830-cu ildən 1833-cü ilə qədər qocalmış yaşı və üçüncü arvadının səhhətinin pisləşməsi səbəbindən istefa vermədən əvvəl vəzifəyə qayıtdı. 1834-cü ildə o, polisin cinayətləri həll etmək qabiliyyətinə inanmayan peşəkarlara və iş adamlarına yönəlmiş müasir detektiv agentliklərinin ilki olan Les Bureau des Resenignements'i qurdu. Pulunun çox hissəsini cinayətkarları rehabilitasiya etmək və qadınları cəlb etmək səylərinə xərclədiyi üçün Parisdə insultdan öldü.