Özbəkistanlı qırğızlar

Özbəkistanlı qırğızlar — Orta Asiyanın Özbəkistan Respublikasında yaşayan türk dilli xalqlardan biri.

Məlumat

Özbəkistanın bir sıra yerlərində yaşayan qırğızlar olduqları yerlərin yerli və qədim xalqlarından biridirlər. Burada yaşayan qırğız boyları qırğızların on “sol” və “iç” boylarıdandırlar.

Özbəkistanın indiki Əndican, Fərqanə, Namanqan, Buxara, Səmərqənd, Sırdərya, Novovıy, Cizzak, Daşkənd bölgələri, Qaraqalpakıstan muxtariyyətinin əraziləri qırğızların qədimdən bəri yaşadığı yerlərdəndir.

Qırğız icmaları ətraflarındakı başqa türk icmalarına da mədəni olaraq təsir etmişdirlər. Daşkəndin rəsmi statistik son məlumatlarına görə, 370.000-dən çox qırğız ölkədə yaşamaqdadır. Rəsmi rəqədmlərə görə, onlar ümumi ölkə əhalisinin 4 faizini təşkil edirlər.

Özbəkistanda qırğız dilində 64 məktəb və 27 qırğız-özbək məktəbi var. 13 782 uşaq oxuyur. Təhsil ədəbiyyatı ilə təminat 93,2% təşkil edir. 2005-06 tədris ilində 72 adda 63 mindən çox nüsxədən çox dərslik çap edildi. Özbəkistan Nəşriyyat Evində qırğız məktəbləri üçün dərsliklərin hazırlanması üzərində çalışan xüsusi bir nəşr yaradıldı, məşhur proqram Aichurek Özbək televiziya kanalında müntəzəm olaraq yayımlanır və radioda qırğız dilində Elaman yayımlanır. Orta Asiya ölkələri SSRİ-dən müstəqillik qazandıqdan sonra qonşu Özbəkistanla münasibətlər Prezident İslam Kərimovun rəhbərliyi ilə postsovet Mərkəzi Asiyada ən güclü dövlətə çevrilən Qırğızıstan üçün problemə çevrildi. Özbəkistan Qırğızıstanın cənub hissəsində həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan bu bölgədə böyük bir özbək əhalisinin olmasına və iqtisadi və coğrafi amillərə görə üstünlük təşkil etmişdir.

Qırğızıstanın böyük hissəsi təbii qaz tədarükü üçün tamamilə Özbəkistandan asılıdır. Bir neçə dəfə İslam Kərimov boru kəmərlərini bağlamaq və ya Qırğızıstana qaz tədarükünün şərtlərini dəyişdirməklə siyasi məqsədlərə çatdı. bir dərəcədə başsağlığı verdi və öz növbəsində Özbəkistan liderindən hörmətlə danışdı. Özbəkistanın açıq ekspansionist niyyəti olmasa da, Qırğızıstan hökuməti İslam Kərimovun bütün özbəklərin rifahına cavabdeh olduğunu vəd etmişdir.

Həmçinin bax

• Qırğızlar

• Türkiyədəki qırğızlar

• Van qırğızları

Əlavə ədəbiyyat

• Kаrаtаеv, Оlcоbаy. Kırğız еtnоnimdеr sözdügü. - Bişkеk: Kırğız-Türk "Mаnаs" univеrsitеti, 2003. - 265 bеt. - ISBN 9967-21-621-2.
• Kаrаtаеv О.K. Tuundu еtnоnimdеrdеgi kyоptъk mааnini bildirъъçъ mъçyоlyоr//Vеstnik KGNU. Filоlоgiçеskiе nаuki. Ç.2. -Bişkеk, 1999. 87-92 bb.
• Kаrаtаеv О.K. Cаyçı, kаlçа, mаnğıt, kаrаkuş, çаğır c.b. (tаrıхıy-lingvistikаlık iliktyоyо).Rеnеssаns. Tаrıх cаnа mаdаniyat. 2 –çığаrılışı. – Bişkеk, -Оş, 1999. 20-25 bb.
• Kаrаtаеv О. K. Fеrgаnа yоryоyоnъndyоgъ kırğızdаrdın еtnоstuk kurаmı. Оş i Fеrgаnа: Аrхеоlоgiya, nоvое vrеmya, kulьturа, еtnоgеnеz. -Vıp.4. – Bişkеk, 2000. 103-105 bb.
• Kаrаtаеv О.K. Kırğız-оguz tаrıхıy еtnikаlık bаylаnıştаrı//KTMU. Kооmduk ilimdеr curnаlı, - Bişkеk, 2001, 175-186 bb.
• Kаrаtаеv О.K. Kırğız еtnоnimdеrdin strukturаsı //Vеstnik KGNU: Sеriya.I.Gumаnitаrnıе nаuki. –Vıp.3. Filоlоgiya. Yazıkоznаniе. Gоsudаrstvеnnıy yazık. –Bişkеk, 2001, 89-92 bb.
• Mоldоkаsımоv K. “Kurmаncаndın köz cаşı”. – B., 1991.
• Mоldоkаsımоv K. Kоkоn оrdоsundа kızmаt ötögön kırğız tаrıхçısı cе Kоkоn хаndığının tаrıхınа аrnаlğаn аnın kоl cаzmаsı // Mаgzuni. Fаrgаnа хаndаrının tаrıхı. – Bişkеk: Turаr, 2007. – 3-14-bеttеr. -
• Mоldоkаsımоv K., Аbаsbеkоv А.T. “Kırğız аyımdаrı tаrıх tаrаzаsındа. (Х1Х kılım)”. – B., 2004. - А. T. Аbаsbеkоv mеnеn аvtоrlоş.
• Çоrоtеgin T., Mоldоkаsımоv K. Kırğızdаrdın cаnа Kırğızstаndın kıskаçа tаrıхı: (Bаyırkı zаmаndаn tаrtıp bugünkü küngö çеyin) // Kırğızstаn: Еntsiklоpеdiya. – Bişkеk, 2001.
• Mоldоkаsımоv K.S. Х1Х kılımdın еkinçi cаrımı –ХХ kılımdın bаşındаğı kırğız-özbеk еldеrinin tаrıхıy bаylаnışının önügüşü (аvtоrеfеrаt), Bişkеk, 1994.
• Kаyıpоv S. Cılğа bеrgis cаrım kün: İlimiy-pоpulyardık kitеp – B.: Uçkun, 2006. - 220 b.
• Kayıpоv Sulaiman. Fоlklоr Üzеrinе Yazılar: Makalеlеr, Bildirilеr. – Ankara, 2006.
• Bеktеmir Cumabayеv. Pаmir: Uluu dеrcаvаlаrdın оrtоsundаğı gеоsаyasiy küröş. – Bişkеk: Uçkun, 2009. – 192 bеt.
• Cumаbаеv B. Bаtıştаn Аziyanın cürögünö çеyin // Kırğızdаr / Tüzgön Kеñеş Cusupоv. – Bişkеk, 2003. – T. 5. – 289-298-bеttеr.
• Cumаbаеv B., Mааnаеv Е. Pаmir kırğızdаrı: Tаrıхiy-еtnоgrаfiyalık оçеrk. – Bişkеk, 2009. – 186 bеt.
• Çоrоtеgin T., Mоldоkаsımоv K. Kırğızdаrdın cаnа Kırğızstаndın kıskаçа tаrıхı: (Bаyırkı zаmаndаn tаrtıp bugünkü küngö çеyin): Tаrıхtı оkup üyrönüüçülör üçün. – Bişkеk, 2000. – (ISBN 9967-00-001-5). – 160 b.
• Bеyşе Urustanbеkоv., Çоrоеv T.K. Kırğız tаrıхı: Kıskаçа еntsiklоpеdiyalık sözdük. – Frunzе: Kırğız Sоvеt Еntsiklоpеdiyasının Bаşkı rеdаktsiyası, 1990. – 288 bеt. – Rеtsеnzеnt: tаrıх iliminin dоktоru Ömürkul Kаrаеv. - ISBN 5-89750-028-2.