Özlülük indeksi

Özlülük indeksi (Öİ) – Selsi dərəcəsindəki temperaturdan asılı olaraq yağın özlülüyünun dəyişmə dərəcəsini göstərən və kinematik özlülüyün temperaturdan asılılıq əyrisinin düzlülüyünü təyin edən nisbi bir kəmiyyətdir.

Özlülük indeksinin qiymətləndirilməsi

Öİ-nin qiymətləndirilməsi üçün Din və Devis sistemi məlumdur. İki yağ etalon olaraq qəbul edilir: biri çox düzgün, digəri isə çox sərt xüsusiyyətə malik. Birinci yağ üçün özlülüyün dəyişmə dərəcəsi şərti olaraq 100, ikincisi üçün 0 kimi qəbul edilir. Tədqiq olunan yağın kinematik özlülüyünün temperaturdan asılılığını etalon yağların özlülük dəyişikliyinin əyriləri ilə müqayisəsi etmək üçün Öİ-ninxüsusi düsturundan istifadə edərək hesablama yolu ilə təyin olunur. Nəzərə alınmalıdır ki, Öİ-nin qiyməti nə qədər yüksəkdirsə, özlülüyün temperaturdan asılılıq xarakteristikası bir o qədər düz olar, başqa sözlə, özlülük indeksinin ədədi qiyməti nə qədər yüksək olarsa, yağın özlülüyü temperaturdan o qədər az asılı olar. Daha yüksək özlülük indeksinə malik yağ aşağı temperaturlarda daha yaxşı axıcılığa (soyuq başlanğıc) və mühərriyin işçi temperaturunda daha yüksək özlülüyə malık olur. Bütün fəsillərdə işləyən yağlar və bəzi hidravlik yağlar (mayelər) üçün yüksək özlülük indeksi tələb olunur.

Özlülük indeksinin təyini metodları

Özlülük indeksi iki etelon yağından istifadə edilərək müəyyən edilir (ASTM D 2270, DIN ISO 2909 standartları ilə). Onlardan birinin özlülüyü temperaturdan çox asılıdır (özlülük indeksi sıfıra bərabər qəbul edilir, Öİ = 0), digərinin özlülüyü isə temperaturdan az asılıdır (özlülük indeksi 100 vahidə bərabər qəbul edilir, Öİ = 100). 100°C temperaturda, həm hər iki etalon yağının, həm də tədqiq olunan yağın özlülüyü eyni olmalıdır. Özlülük indeksi şkalası etalon yağlarının 40°C-dəki özlülüklərindəki fərqi 100 bərabər hissəyə bölməklə əldə edilir. Tədqiq olunan yağın özlülük göstəricisi 40°C temperaturda özlülük müəyyən edildikdən sonra şkala üzrə tapılır, əgər özlülük indeksi 100-dən çox olarsa, hesablama yolu ilə tapılır [1].

Özlülük indeksinin asılı olduğu əsas amillər

Özlülük indeksi, əsas mineral yağları təşkil edən birləşmələrin molekul quruluşundan çox asılıdır. Ən yüksək özlülük indeksi parafin əsaslı baza yağlarında (təxminən 100) olur, naften əsaslı yağlarda – daha aşağı (30-60) və aromatik yağlarda – sıfırdan aşagı olur. Yağlar təmizləndikcə, onların özlülük indeksi artmağa meylli olur, bu da əsasən, aromatik birləşmələrin yağların tərkibindən çıxarılması ilə əlaqədardır. Hidrokrekinq yağları yüksək özlülük indeksinə malikdir. Hidrokreking, yüksək özlülük indeksinə malik yağların alınmasında əsas üsullardan biridir. Sintetik baza yağlarının yüksək özlülük indeksi belədir : polialfaolefinlər – 130-a qədər, polialkilen qlikollar – 150-ə qədər, mürəkkəb poliefirlər – təxminən 150. Yağların özlülük indeksi onların tərkibinə xüsusi aşqarlar – polimer qatılaşdırıcılar əlavə etməklə artırıla bilər [2].

Mənbə

1. Stachowiak, Gwidon W. Engineering Tribology / Gwidon W.Stachowiak, Andrew W.Batchelor.— 2nd.— Boston : Butterworth-Heinemann, 2001.
2. Viscosity Index. UK: Anton Paar. Дата обращения: 29 августа 2018.