Üçüncü Xarkov döyüşü

Üçüncü Xarkov döyüşü — yazın gəlişi vaxtlarında (19 fevral-29 mart 1943-cü il) ərazinin cənub cəbhəsində-Xarkov və Voronej bölgəsində döyüşlər gedirdi. Qanlı döyüşlər nəticəsində alman qoşunları sovet hücumunu məğlub edərək, Xarkov və Belqorod şəhərlərini işğal etdilər. Alman komandiri Erix fon Manşteyn metodları hələ də bir çox hərbi akademiyada müdafiə nümunəsi olaraq öyrənilir.

Üçüncü Xarkov döyüşü
Tarix	15 mart 1943
Yeri	Xarkov
Nəticəsi	Almaniyanın taktiki qələbəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sovet komandasının planları

Sovet komandanlığının ideyası Xarkov — Zaporojye istiqamətində kütləvi tank hücumu etmək idi. Xarkov sənaye bölgəsini işğal etmək planının uğurlu olması, Donbassda hücum üçün əlverişli şərait yaratmağa və cənub-qərb istiqamətində strateji təşəbbüsü həyata keçirməyə imkan yaradardı.

Hücumda 38, 60 və 40-cı orduları, həm də ayrı 18-ci tüfəng korpusu və Voronej cəbhəsinin 2-ci hava ordusu iştirak edirdi. Qoşunlar 3-cü tank ordusu, həmçinin 7-ci süvari alayı, üç tüfəng diviziyası, bir raket artilleriya diviziyası və düşmənlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə üstünlüyə nail olan Ali Komandanlığın ehtiyatından olan digər bölmələr tərəfindən gücləndirildi.

Görkəmli sovet komandirləri Georgi Jukov və Aleksandr Vasilevski Ali Komandanlığın nümayəndələri kimi əməliyyatın hazırlanmasında iştirak etmişlər. Əməliyyat Xarkovdakı alayı birləşdirməklə "Ulduz" kodu adı altında qoşunlara qarşı mövqeyli bir hücum etmək planı idi.

Başlanması

Qızıl Ordunun irəliləməsi (13 dekabr — 18 fevral)

1943-cü ilin əvvəlində Alman Ordusu böyük bir böhranla üzləşdi. Sovet qüvvələri Almaniyanın 6-cı ordusunu Stalinqradda mühasirəyə alaraq, zərərsizləşdirdi və Qış hərakatını Don çayına qədər genişləndirdi. 31 yanvar 1943-cü ildə 6-cı Ordunun Cənub Qrupu (General-feldmarşal Fridrix Paulus qərargahı daxil olmaqla), 2 fevralda Şimal Qrupu (General-polkovnik Karl Streckerin 11-ci korpus qərargahı daxil olmaqla)təslim oldu və təxminən 90.000 Alman əsgəri Qızıl Orduya əsir düşdü. Stalinqraddakı ümumi Alman itkisi, əsirlər istisna olmaqla 120.000 ilə 150.000 arsı idi. 1942-ci il ərzində Alman əsgərlərinin itkisi 3.000.000 idi və 1943-cü ilin əvvəlinə Alman Ordusunun Şərq Cəbhəsindəki əsgərlərin sayı indiki sayından 470.000 az idi.

23 yanvar 1943-cü il tarixinə bütün Alman-Sovet cəbhəsi boyu döyüşə hazır olan Alman tanklarının sayı 495 idi, bunların əksəriyyəti köhnə modellər idi. Müqayisə üçün, Alman Barbarossa əməliyyatının başında Alman Ordusunda 3300 tank var idi. Stalinqraddakı qələbələrindən məmnun qalan Qırmızı Ordu Donan çayının qərbindəki Alman qoşunlarını məhv etmək üçün Donets çayı istiqamətində hücuma keçdi.

Fevralın 2-də Qırmızı Ordu Belqorod, Xarkov və Kursk şəhərlərini geri almaq üçün Zvezda əməliyyatına başladı. General-leytenant Markian Popovun komandanlığı altında təşkil edilmiş dörd Tank Korpusu Donets çayını keçərək Alman xəttini vurdu və Alman qüvvələrinin daxili xətlərini təhdid etməyə başladı. Fevralın 15-də iki yeni sovet tank korpusu, Rostova aparan əsas nəqliyyat xətlərinə nəzarət edən Cənubi Ordu Qrupu və 4-cü Hava Donanmasının qərargahının yerləşdiyi Zaporojya ilə təhdid etməyə başladı.

Alman komandasının planları

"Don" ordu qrupunun komandiri Erix fon Manşteynin baxımından 1942–1943-cü ilin qışında əsas təhlükə sayılan "A" ordu qrupunun Kuban bölgəsindəki qüvvələrini və Dneprdən Azov dənizinə qədər olan bütün cənub dəstəsini kəsmək üçün bir fürsət idi.

Bu təhlükə Manşteynə görə, Sovet qoşunlarının çox sayda üstünlüyü idi.

Say çoxluğundan əlavə sovetlər çox böyük bir üstünlüyə sahib idi. 1943-cü ilin mart ayında Cənubi Ordu Qrupu Azov dənizindən Xarkovun şimal sahəsinə qədər 700 kilometrlik cəbhədə 32 divizya var idi. Alman ordusunun bütün cənub qanadının kəsilə biləcəyindən, Azov dənizinin sahilinə basıldığından və orada məhv edilməsindən qorxdu.

Manşteynin fikrincə, alman qoşunları üçün strateji təhlükə alman ordusunun düşmənin rabitə qovşaqlarına — Rostov və Zaporojye yaxınlığı idi. O, alman ordusunun bütün cənub qanadının kəsiləcəyindən, Azov dənizinin sahilinə sıxılmağından və orada məhv edilməsindən qorxdu.

Bu təhlükə Luqanskın şimalındakı sovet qoşunlarının uğurlu hücumundan və ərazidəki Alman cəbhəsindəki boşluğu örtən Macarıstan və İtaliya qoşunlarının məğlubiyyətindən sonra daha da artdı.

SS tank korpusu

Xarkov yaxınlığındakı döyüşlər 2-ci tank divizyası "Rayx", 1-ci tank divizyası "Adolf Hitler" və 3-cü tank divizyası "Ölü Baş" SS tank bölmələri üçün atəşə çevrildi. Diviziyalar SS-in 2-ci tank korpusunda Paul Hausserin ümumi komandanlığı altında saxlanılmış və təcili olaraq Fransadakı quruluş bölgəsindən Xarkova köçürüldü.