Ümumi müvazinət
Ümumi müvazinət (ing. general equilibrium) iqtisadi nəzəriyyədə — bir-birinə bağlı bir neçə bazarda tələb, tələb və qiymətlərin davranışını təsvir edir. Dar mənada ümumi tarazlıq müəyyən bir iqtisadiyyatda bütün bazarların eyni vaxtda tarazlıq vəziyyətinə aiddir. Beləliklə, ümumi tarazlıq nəzəriyyəsi bazarların bir-birindən təcrid olunmuş hesab edildiyi qismən tarazlıq nəzəriyyəsi ilə ziddiyyət təşkil edir.
Ümumi tarazlıq nəzəriyyəsi iki əsas məsələni həll edir. Birincisi, tarazlıq qiymət modelindən istifadə edərək iqtisadiyyatı öyrənir. İkincisi, dar mənada ümumi tarazlığın qurulduğu şərtləri müəyyənləşdirir. Nəzəriyyə XIX əsrin 70-ci illərində yaranıb, onun təməl daşlarından biri Fransız iqtisadçısı Leon Valrasın "Saf siyasi iqtisadiyyatın elementləri" əsəri idi[1].
Müasir ümumi tarazlıq konsepsiyası 1950-ci illərdə Kennet Errou, Jerar Debre və Lionel Makenizin əsərləri əsasında hazırlanmışdır[2][3]. Dəyər nəzəriyyəsində (1959) Debreu, Nikolas Bourbaki üslubunda aksiomatik ümumi tarazlıq modelini təqdim etdi. Bu yanaşma konkret iqtisadi şərh göstərmədən əsas obyektləri (mallar, qiymətlər) müəyyənləşdirməyə imkan verdi. Model, üçü ən böyük nəzəri dəyərə sahib olan bu obyektlərin müxtəlif şərhlərinə imkan verdi.
Təfsirlərin birincisinə görə, çatdırılma yerində fərqlənən mallar fərqli olaraq qəbul edilir. Məsələn, London və Parisdə satılan alma iki fərqli maldır; iki fərqli bazarda satılır. Model daha sonra beynəlxalq ticarətin məkan modelləşdirilməsi üçün istifadə edilə bilər. İkinci təfsirə görə, çatdırılma müddəti üst-üstə düşmədikdə mallar fərqli hesab olunur. Fərz edək ki, ilkin anda bütün bazarlar tarazlıqdadır. Agentlər müəyyən bir məhsulun müəyyən bir zamanda çatdırılması üçün müqavilələri alqı-satqı. Daha sonra model, irəli bazarlar dəstinin hamısını (mal növlərinə və tarixlərə görə) təsvir etməyə qədər azalır. Nəhayət, üçüncü şərhdə, müəyyən bir təbiət vəziyyəti üst-üstə düşmədikdə mallar fərqli sayılır. Belə bir vəziyyətdə, malların tədarükü üçün müqavilədə, çatdırılmanın baş verəcəyi şərtlərin təsviri ola bilər[4]. Şərhlər birləşdirilə bilər. Məhsulun çatdırılma vaxtı və yeri, çatdırılma şərtləri və əslində istehlak xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir.
İqtisadiyyatda müasir ümumi müvazinət anlayışı
redaktəMüasir ümumi tarazlıq anlayışı 1950-ci illərdə Kennet Errou, Jerar Debre və Lionel Makenizinin ortaq şəkildə hazırladığı bir model tərəfindən təmin edilmişdir.[5][6] Jerar Debre, bu nəzəriyyəni Dəyər nəzəriyyəsində (1959) Nikolas Bourbaki tərəfindən irəli sürülən riyaziyyat üslubuna riayət edərək aksiomatik model kimi təqdim edir. Belə bir yanaşmada nəzəriyyədəki terminlərin təfsiri (məsələn, mallar, qiymətlər) aksiomalarla müəyyənləşdirilmir.
Nəzəriyyə şərtlərinin üç mühüm təfsirinə tez-tez istinad edilmişdir. Birincisi, fərz edək ki, mallar təhvil verildiyi yerə görə fərqlənir. Errou-Debre modeli, məsələn, beynəlxalq ticarətin məkan modelidir.
İkincisi, fərz edək ki, mallar təhvil verildiyi vaxta görə fərqlənir. Yəni fərz edək ki, bütün bazarlar zamanın başlanğıc anında tarazlaşır. Modeldəki agentlər, bir müqavilədə, məsələn, çatdırılmalı bir malın və təslim olunma tarixinin göstərildiyi yerlərdə alqı-satqı müqavilələri. Çağlar arası tarazlığın Errou-Debre modeli, bütün tarixlərdə bütün mallar üçün irəli bazarları ehtiva edir. Gələcək tarixlərdə bazar yoxdur.
Ümumi müvazinətin xüsusiyyətləri və xarakteristikası
redaktəÜmumi müvazinət analizindəki əsas suallar, müvazinətin səmərəli olacağı şərtlərlə, müvazinətin mövcud olmasına zəmanət verildikdə və müvazinətin bənzərsiz və sabit olacağı zaman tarazlığın səmərəli olacağı şərtlərlə bağlıdır.
Rifah İqtisadiyyatının İlk Əsas Teoremi
redaktəBirinci Fundamental Rifah Teoremi bazar tarazlıqlarının Pareto səmərəli olduğunu iddia edir. Saf mübadilə iqtisadiyyatında, ilk rifah teoreminin qurulması üçün kifayət qədər şərt, üstünlüklərin yerli səviyyədə doymamasıdır. İlk rifah teoremi, istehsal funksiyasının xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq istehsalı olan iqtisadiyyatlar üçün də tətbiq olunur. Dolayısı ilə, teorem tam bazarları və mükəmməl məlumatları götürür. Xarici cəhətləri olan bir iqtisadiyyatda, məsələn, səmərəsiz bir tarazlığın meydana gəlməsi mümkündür.
İlk rifah teoremi, bazarlardakı təsirsizlik mənbələrini göstərməsi baxımından məlumatlıdır. Yuxarıdakı fərziyyələrə əsasən, istənilən bazar tarazlığı tautoloji cəhətdən səmərəlidir. Buna görə səmərəli olmayan tarazlıqlar yarandıqda bazar sisteminin özü günahkar deyil, əksinə bir növ bazar uğursuzluğudur.
Rifah İqtisadiyyatının İkinci Əsas Teoremi
redaktəHər bir tarazlıq səmərəli olsa da, hər bir səmərəli bölgünün bir tarazlığın bir hissəsi ola biləcəyi ola bilər. Bununla birlikdə, ikinci teorem, hər bir Pareto səmərəli bölgüsünün bəzi qiymətlər dəstəyi ilə bir tarazlıq olaraq dəstəklənə biləcəyini bildirir. Başqa sözlə, müəyyən bir Pareto səmərəli nəticəsinə çatmaq üçün tələb olunan, agentlərin ilkin ianələrinin yenidən bölüşdürülməsidir, bundan sonra bazar öz işini görmək üçün tək qala bilər. Bu, səmərəlilik və bərabərlik məsələlərinin bir-birindən ayrıla biləcəyini və qarşılıqlı mübahisəyə ehtiyac olmadığını göstərir. İkinci teorem üçün şərtlər birincidəkindən daha güclüdür, çünki istehlakçıların üstünlükləri və istehsal dəstləri artıq qabarıq olmalıdır (qabarıqlıq, marjinal əvəzetmə nisbətlərinin azaldılması fikrinə uyğun gəlir, yəni "eyni dərəcədə yaxşı iki paketin ortalaması daha yaxşıdır" iki paketin hər ikisindən daha çox ").
Yaranması
redaktəHər bir tarazlıq səmərəli olsa da, yuxarıdakı iki teoremdən heç biri əvvəldən mövcud olan tarazlıq haqqında heç nə demir. Bir tarazlığın mövcudluğuna zəmanət vermək üçün istehlakçı seçimlərinin qətiliklə qabarıq olması kifayətdir. Kifayət qədər istehlakçı ilə qabarıqlıq fərziyyəsi həm mövcudluq, həm də ikinci rifah teoremi üçün rahatlaşdırıla bilər. Eynilə, lakin daha az inandırıcı şəkildə, qabarıq mümkün istehsal dəstləri mövcudluq üçün kifayətdir; qabarıqlıq miqyaslı iqtisadiyyatı istisna edir.
Tarazlığın mövcudluğunun sübutları ənənəvi olaraq funksiyalar üçün Brouwer sabit nöqtəli teorem kimi sabit nöqtəli teoremlərə (və ya ümumiyyətlə, təyin olunmuş funksiyalar üçün Kakutani sabit nöqtə teoreminə) etibar edir. Rəqabət tarazlığına baxın # Rəqabətli tarazlığın mövcudluğu. Sübut əvvəlcə Layonel Makkenzi,[7] və Kennet Errou və Jerer Debre ilə əlaqələndirildi.[8] Əslində, Uzawa’nın Brouwer’in sabit nöqtə teoremini Walras qanunundan çıxardığına görə, bunun əksi də davam edir.[9] Uzawa teoremindən sonra bir çox riyaziyyat iqtisadçısı mövcudluğu sübut etməyi iki Əsas Teoremi sübut etməkdən daha dərin bir nəticə hesab edir.
Varlığın bir başqa sübutu metodu, qlobal analiz, Sardın lemması və Baire kateqoriyası teoremindən istifadə edir; bu metod Gérard Debreu və Stephen Smale tərəfindən irəli sürülmüşdür.
İstinadlar
redaktə- ↑ Léon Walras Scroll to chapter-preview. Elements of Pure Economics. Irwin. 1954. ISBN 0-678-06028-2. links. Arxivləşdirilib 2016-06-11 at the Wayback Machine
- ↑ Arrow, K. J.; Debreu, G. The Existence of an Equilibrium for a Competitive Economy. 22 (Econometrica). 1954. 265–290.
- ↑ McKenzie, Lionel W. On the Existence of General Equilibrium for a Competitive Economy. 27 (Econometrica). 1959. 54–71.
- ↑ Gérard Debreu. Theory of Value. New York: Wiley. 1959. 98.
- ↑ Arrow, K. J.; Debreu, G. "The Existence of an Equilibrium for a Competitive Economy". Econometrica. 22 (3). 1954: 265–290. doi:10.2307/1907353. JSTOR 1907353.
- ↑ McKenzie, Lionel W. "On the Existence of General Equilibrium for a Competitive Economy". Econometrica. 27 (1). 1959: 54–71. doi:10.2307/1907777. JSTOR 1907777.
- ↑ Arrow, K. J.; Debreu, G. "Existence of an equilibrium for a competitive economy". Econometrica. 22 (3). 1954: 265–290. doi:10.2307/1907353. JSTOR 1907353.
- ↑ Uzawa, Hirofumi. "Walras' Existence Theorem and Brouwer's Fixed-Point Theorem". Economic Studies Quarterly. 13 (1). 1962: 59–62. doi:10.11398/economics1950.13.1_59.
- ↑ McKenzie, Lionel W. "On Equilibrium in Graham's Model of World Trade and Other Competitive Systems". Econometrica. 22 (2). 1954: 147–161. doi:10.2307/1907539. JSTOR 1907539.
Ədəbiyyat
redaktə- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Чечулин В. Л., Черепанова Ю. А., Курыгин А. А. Экономическое равновесие (структуры и модели): монография / В. Л. Чечулин, Ю. А. Черепанова, А. А. Курыгин; Перм. гос. нац. исслед. ун-т. – Пермь, 2018. – 180 с. ISBN 978-5-7944-3123-0 http://www.psu.ru/files/docs/science/books/mono/chechulin_ME4.pdf