Vikipediya

İŞİD tərəfindən mədəni irsin dağıdılması

Mədəni irs-in dağıdılması ən azı 2014-cü ildən bəri İraq və Suriyada İslam Dövləti (İŞİD; keçmiş İraq Şam İslam Dövləti ) tərəfindən həyata keçirilmişdir. Mosul başda olmaqla müxtəlif dini ibadət yerləri və tarixi əsərlər qəsdən məhv edilir. İraqda, Mosulun süqutundan 2014-cü ilin iyunundan 2015-ci ilin 13 fevralına qədər İşid ən azı 28 nəfəri qarət edib və məhv etmişdir. Tarixi dəyəri olan dini tikililərin [1] və bəzi binalardan qiymətli əşyalar qaçaqmalçılıq və İŞİD-nin fəaliyyətini maliyyələşdirmək üçün satmaq məqsədilə toplanmışdır.[1] İŞİD məhv edilmə hədəflərini müəyyən edən Kataib Təsviyyə bölməsindən (tapşırıq batalyonları) istifadə etmişdir.[2] YUNESKO-nun baş direktoru İrina Bokova İşid-in bu hərəkətlərini “ mədəni təmizləmə forması” adlandırıb.[2]

Palmiradakı monumental tağ 2015-ci ilin oktyabrında İŞİD qüvvələri tərəfindən partladılıb 

1954-cü ildə İraq və Suriyanın silahlı münaqişə zamanı mədəni sərvətlərin mühafizəsi haqqında Haaqa Konvensiyasını [3] ratifikasiya etməsinə baxmayaraq, o, həyata keçirilməmişdir

Qədim şəhərlər və muzeylər

redaktə
 
Aşurnasirpal sarayı Nəmrudda II . 2015-ci ilin martında dağıdılıb 

2015-ci ilin fevralında İŞİD silahlıları Mosulun mərkəzi kitabxanasını bombalamış, 8-10 nəfər həlak olmuşdu. minlərlə kitab, onların arasında fəlsəfə, tarix və mədəniyyətə aid qədim əsərlər var idi. Kitabxananın həyətində islamçılar kitab və əlyazmalardan tonqal qalayıblar. Bundan əlavə, yaraqlılar Mosul muzeyindəki bir sıra eksponatları məhv etmək üçün balyoz və qazmalardan istifadə ediblər.[4]

Mart ayında dörd gün ərzində üç qədim şəhər islamçılar tərəfindən dağıdıldı. 2015-ci il martın 4-də buldozerlər qədim Assuriyanın Nimrud şəhərinin (e.ə. XIII əsr) tikililərin xarabalıqlarını və qalan heykəllərini, martın 7-də isə xarabalıqları yerlə-yeksan etmişdilər. Qədim Hatra şəhəri də eyni şəkildə (e.ə. III əsr) dağıdıldı. Martın 8-də İşid yaraqlıları Dur-Şarrukin (e.ə. VIII əsr) şəhərinin xarabalıqlarını qismən talayıb və qismən dağıdıblar.

BMT Təhlükəsizlik Şurası İslam Dövləti qruplaşmasının tarixi, mədəni və dini dəyər daşıyan abidələri və obyektləri dağıdılmasını pisləyərək, bu hərəkətləri terror aktları ilə bərabər tutmuşdur.

 
Palmiradakı Bel məbədi . 2015-ci ilin avqustunda partladılıb il

2015-ci ilin yayında İşid yaraqlıları Palmiranın abidələrini sistemli şəkildə məhv etməyə başladılar (bax: Palmira # Abidələrin məhv edilməsi ). Qədim Bel və Baalşamin məbədləri, zəfər tağı, Allat şir heykəli və üç dəfn qülləsi dağıdıldı. Milli muzey talan edildi. 2016-cı ilin aprelində Palmiranın azad edilməsindən sonra itirilmiş abidələrin bərpası məsələsi araşdırılır.

2016-cı ilin aprelində silahlılar İraqın Mosul şəhəri yaxınlığında iki min illik memarlıq abidəsi olan “Allahın qapısı”nı dağıdıblar.[5] Qapı bir vaxtlar dünyanın ən böyük şəhəri olan qədim Assuriya şəhəri Ninevanın girişini qoruyan bir tikili idi.

Məscidlər və məbədlər

redaktə
 
Mosulda Yunus peyğəmbərin (Yunus) məscidi, 1999-cu ildən foto. 2014-cü ildə İŞİD tərəfindən məhv edilib

2014-cü ildə İşid əsasən şiələrin [6] olmaqla bir çox məscidi dağıdıb.

2015-ci ilin mayında İşid yaraqlıları İraqın qərbində yerləşən Mosul şəhərində 1821-ci ildə tarixi Məryəm Xatun məscidini partladıblar. Bundan əvvəl Mosulda yaraqlılar Sultan Vais məscidini (1838-ci ildə tikilib), 19-cu əsrə aid tarixi əl-Xadrə məscidini və Saleh xəlifə Ömərin dövründə tikilmiş və onun adını daşıyan məscidi partladıblar.[7]

Şəhərləri ələ keçirən silahlılar İslam normalarına zidd olduqlarını iddia edərək, bütün məscidlərdən tez-tez bədii və tarixi dəyərə malik olan vitraj pəncərələri, panelləri və freskaları yığışdırmağa məcbur edirlər. Əgər imamlar müqavimət göstərsələr, onları dəmir barmaqlıqlar arxasına salırlar, hətta edam edirlər.[8]

2016-cı ilin iyununda İraqın şimalında yerləşən qədim Assuriyanın Nəmrud şəhərindəki Nabu məbədi dağıdılıb .

2017-ci ilin iyununda Mosulda 12-ci əsrə aid ən-Nuri məscidi və minarəsi bombardman edildi.[9][10]

Qəbirlər və məqbərələr

redaktə

2015-ci il iyunun 25-də İşid yaraqlıları şiə müqəddəsi Məhəmməd bin Əlinin və sufi din xadimi Nizar Əbu Bəhaəddinin məzarlarını partladıblar.

Müasir qurğular

redaktə

19 iyul 2015-ci ildə İşid yaraqlıları İraqın Ramadi şəhərindəki Olimpiya Stadionunu partladıblar.[11][12] Partlayış üçün 3.5 ton partlayıcı maddə istifadə etmişdilər.

Reaksiya

redaktə

22 sentyabr 2014-cü ildə ABŞ Dövlət Katibi Con Kerri bəyan etdi ki, ABŞ Dövlət Departamenti Amerika Şərqşünaslıq Məktəbi ilə əməkdaşlıq edərək “İraq və Suriyadakı mədəni irs obyektlərinin vəziyyətini və təhlükələrini qiymətləndirmək üçün hərtərəfli sənədləşdirməni həyata keçirəcək. gələcək bərpa, konservasiya və mühafizə ehtiyacları”.[13] 2014-cü ildə YUNESKO-nun Silahlı Münaqişələrdə Mədəni Mülkiyyətin Mühafizəsi Komitəsi özünün Doqquzuncu İclasında “mədəni sərvətlərə qarşı müntəzəm və məqsədyönlü hücumları... xüsusilə Suriya və İraqda” [14] pisləyib. YUNESKO-nun baş direktoru İrina Bokova Mosuldakı dağıntıları BMT təhlükəsizlik toplantısı 2199 qətnaməsi [15] pozulması, Nimrudun dağıdılmasını isə müharibə cinayəti [16] adlandırıb. İraqın keçmiş baş naziri Nuri əl-Maliki bildirib ki, “İslam Dövlətinin bütün cinayətlərini, o cümlədən qədim məbədlərə toxunan cinayətləri pisləmək tələbi ilə BMT-yə şikayət edilib”.[1]

İncəsənət nəzəriyyəçisi Boris Qroys mədəniyyət abidələrinin dağıdılması təcrübəsini ikonoklazma fenomeni ilə müqayisə etdi, həmçinin sənətdə avanqard və Maleviç və Marinettinin ideyaları ilə paralellər apardı.[17]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 Khalid al-Taie. "Iraq churches, mosques under ISIL attack". Al-Shorfa. 2015-02-13. 2015-02-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-27.
  2. ↑ 1 2 Denis MacEoin. "The Destruction of the Middle East". Gatestone Institute. 2014-12-27. 2019-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-27.
  3. ↑ "Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict with Regulations for the Execution of the Convention. The Hague, 14 May 1954". UNESCO. 2017-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-27.
  4. ↑ State, YouTube/Islamic. "Video: ISIS Destroys Mosul Museum Artifacts". The New York Times (ingilis). 2015-02-26. 0362-4331. İstifadə tarixi: 2024-01-03.
  5. ↑ Боевики ИГ разрушили античный памятник «Врата бога» близ Мосула Arxiv surəti 25 aprel 2016 tarixindən Wayback Machine saytında // Lenta.ru
  6. ↑ "ISIS Destroys Shiite Mosques And Shrines In Iraq, Dangerously Fracturing Country (PHOTOS)". The Huffington Post. 2014-07-07. 2015-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-27.
  7. ↑ "ИГИЛ уничтожает исторические мечети". IslamNews. 2015-05-15. 2015-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-16.
  8. ↑ "«Исламское государство» заставило имамов Мосула удалять фрески со стен мечетей". 2015-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-21.
  9. ↑ "Islamic State blows up historic Mosul mosque where it declared 'caliphate' | Reuters". 2017-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-22.
  10. ↑ "Боевики ИГ взорвали главную мечеть Мосула — BBC Русская служба". 2017-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-22.
  11. ↑ "Боевики ИГИЛ взорвали Олимпийский стадион в иракском городе Рамади". 2015-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-20.
  12. ↑ "Боевики ИГИЛ уничтожили Олимпийский стадион в Рамади". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-20.
  13. ↑ "Threats to Cultural Heritage in Iraq and Syria". Государственный департамент США (US Department of State). 2014-09-23. 2015-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-27.
  14. ↑ "Reinforce the immunity of our common heritage under threat". UNESCO. 2014-12-21. 2015-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-27.
  15. ↑ "Ancient artefacts destroyed in Iraq". News.com.au. 2014-02-27. 2015-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-28.
  16. ↑ "Nimrud: Outcry as IS bulldozers attack ancient Iraq site". BBC News. 2015-03-06. 2015-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-06.
  17. ↑ "Борис Гройс: «За пределами США нельзя объяснить ничего, кроме Супермена»". 2015-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-03.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İŞİD_tərəfindən_mədəni_irsin_dağıdılması&oldid=7869325"