İctimai mal

İctimai mal (ing. public good) — ödəyib-ödəməməsindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlar tərəfindən toplu şəkildə istehlak edilən bir mal. İctimai mallar ümumiyyətlə özəl mallara bənzəmir (istehlak üçün və yalnız sahibinə fayda verir), satışını təşkil etmək demək olar ki, mümkün deyil: fərdlər ictimai malların təsirlərindən istifadə etməkdən ləzzət alırlar, lakin bunun əvəzini ödəməkdən çəkinirlər (sərbəst atlı təsiri).

Tarixi

Dövlət və özəl malların ayrılması Aristotelin Siyasətinə qayıdır. İctimai rifah dövlətin mövcudluğunun məqsədidir. Aristotelin ənənəsi Foma Akvinskinin "ümumi xeyiri" (bonum Commune) vurğulayaraq davam etdirir.

Tərifi

K. R. Makkonnellu və S. L. Brüya əsasən, ictimai mal və ya məhsul — istisna prinsipinin tətbiq olunmadığı və istehsalı cəmiyyət tərəfindən əhəmiyyətli fayda gətirməsi şərtilə istehsalının dövlət tərəfindən təmin edildiyi mal və ya xidmətdir.

İctimai malının əlamətləri

• istisna edilməmənin əlaməti — bir insanı bu malın istehlakçıları əhatəsindən kənarlaşdırmaq demək olar ki, mümkün deyil;
• istehlakda rəqabətsizliyin əlaməti — malın bir nəfər tərəfindən istehlak edilməsi başqası tərəfindən istehlak imkanlarını azaltmır;
• bölünməzlik əlaməti — yaxşılıq ayrı vahidlərə parçalana bilməz.

Nümunələr

Bu qədər təmiz ictimai mal yoxdur; qarışıq mallar daha çox yayılmışdır, həm özəl, həm də ictimai malların xüsusiyyətləri daxil olmaqla.

• Təxminən təmiz ictimai mallar
  • gecə dənizçilərə rəhbərlik edən mayak işığını alan hər kəsə işıq saçır
  • qanunun aliliyinin təmin edilmiş daxili və xarici təhlükəsizliyi onun ərazisində olan hər kəs üçün mövcuddur.
• Həddindən artıq yüklənmiş ictimai mallar
  • ictimai nəqliyyat
  • yollar
• Klub / Faydaları Paylaşma
  • kitabxana
  • dayanacaq

İctimai mallarına tələb

Tamamilə ictimai malın tələb əyrisi ümumi malın marjinal faydasını əks etdirir. Ümumi tələb müəyyən bir həcm üçün hər bir istehlakçının qiymətlərinin cəmlənməsi (şaquli cəmləmə) ilə müəyyən edilir. Bütün istehlakçılar ictimai malın bütün məhsullarını istehlak etməlidirlər.

İctimai malların tədarükünün təmin edilməsində dövlətin rolu

Yalnız dövlətin ictimai mal təmin edə biləcəyinə inanılır, amma bu belə deyil. XVII əsrdə İngiltərədə mayaklar fərdi mənfəət əldə etmək üçün fərdi şəxslər tərəfindən tikilirdi, digər şeylər arasında mayakların inşası üçün yaradılan xüsusi bir dövlət xidməti mövcud idi; və reketlər, məsələn, mülkiyyət hüquqlarını öz və digər təşkilat üzvlərindən qorunma təklif edirlər.

Dövlət ictimai malların istehsalına qayğı göstərməli və vətəndaşlar tərəfindən birgə ödənişləri təşkil etməlidir. Ən açıq olanı, istisnasızlıq və rəqabətqabiliyyətlilik xüsusiyyətlərinə görə təmiz ictimai mallara olan tələbatın ödənilməsində dövlətin iştirakının məqsədəuyğun olmasıdır. Əksər ölkələrdə dövlət bu cür malların tədarükünü vergilər hesabına maliyyələşdirməklə kifayətlənmir, həm də birbaşa dövlət sektoru tərəfindən yaradılmasını təşkil edir. Bəzi hallarda dövlət siyasi və ya sosial hədəflərə əsasən xüsusi malların istehsalına və paylanmasına müdaxilə edir. Bu, ilk növbədə sosial əhəmiyyətli faydalara aiddir.