İflasın proqnozlaşdırılması

İflasın proqnozlaşdırılması (ing. Bankruptcy prediction) — müəssisənin maliyyə dayanıqlığını qiymətləndirmək və gələcəkdə maliyyə çətinlikləri ilə üzləşə biləcəyini müəyyən etmək məqsədini güdür.^[1] Bu proqnozlaşdırma əsasən maliyyə analizləri və statistik metodlardan istifadə etməklə həyata keçirilir. Müəssisənin pul axınlarının çatışmazlığı iflasın ilkin siqnallarından biridir. Pul axını kəsiri tez-tez iflas riskinin artdığını göstərir.^[2]

Əsas yanaşmalar və modellər

Maliyyə nisbətləri

Maliyyə nisbətləri (ing. financial ratios) — müəssisənin qısa müddətli öhdəliklərini ödəmək qabiliyyətini ölçür. Məsələn:^[3]

Cari nisbət (ing. Current ratio)
Sürətli nisbət (ing. Quick ratio)

Borc göstəriciləri — borcların maliyyə strukturu daxilində çəkisini göstərir^[4]

Borcun kapitala nisbəti (ing. Debt-to-equity ratio)
Borcun aktivlərə nisbəti (ing. Debt-to-assets ratio)

Rentabellik göstəriciləri — müəssisənin gəlirliliyini təhlil edir.

Xalis mənfəət marjası (ing. Net profit margin)
Aktivlərin gəlirliliyi (ing. Return on assets - ROA)

Logistik reqressiya modelləri

Bu modellər iflasın ehtimalını proqnozlaşdırmaq üçün geniş məlumat bazasına əsaslanır. Logistik reqressiya müəssisənin müəyyən göstəricilərinin (məsələn, borclar, gəlirlik, aktivlərin dəyəri) təsirini qiymətləndirir.^[5]

Məlumat mədənçiliyi və süni intellekt üsulları

Müasir yanaşmalar məlumatların dərin analizini təmin edir:^[6]

Maşın öyrənməsi modelləri (Random Forest, SVM, Neural Networks) müəssisələrin böyük həcmli məlumatlarını təhlil edərək daha dəqiq nəticələr verir.
Data mining alətləri ilə keçmiş iflas nümunələri araşdırılır və oxşar xüsusiyyətlər müəyyən edilir.

Makroiqtisadi amillər

Müəssisənin fəaliyyəti xarici mühitdən də asılıdır. İflasın proqnozlaşdırılması zamanı aşağıdakı amillər nəzərə alınmalıdır:

ÜDM-in artımı
Faiz dərəcələri
İnflyasiya
Rəqabət mühiti

Altman Z-Skor Modeli

Bu model müəssisənin maliyyə vəziyyətinə əsaslanaraq iflas ehtimalını qiymətləndirir. Z-skor formuluna aşağıdakı faktorlar daxildir:^[7]

İşlək kapitalın ümumi aktivlərə nisbəti
Keçmiş gəlirlərin ümumi aktivlərə nisbəti
Əsas əməliyyat gəlirinin ümumi aktivlərə nisbəti
Səhm bazar dəyərinin borca nisbəti
Satışların ümumi aktivlərə nisbəti

Əldə edilən skor aşağıdakı kimi şərh olunur:

Z > 2.99 — maliyyə cəhətdən dayanıqlı
1.8 < Z < 2.99 — risk zonası
Z < 1.8 — iflas riski yüksəkdir

İstinadlar

↑ Ogachi, D.; Ndege, R.; Gaturu, P.; Zoltan, Z. Corporate Bankruptcy Prediction Model, a Special Focus on Listed Companies in Kenya. J. Risk Financial Manag. 2020, 13, 47. https://doi.org/10.3390/jrfm13030047
↑ Danilov, Konstantin. Corporate Bankruptcy: Assessment, Analysis and Prediction of Financial Distress, Insolvency, and Failure. SSRN Working Paper Series (Thesis). Elsevier BV. 2014. doi:10.2139/ssrn.2467580. hdl:1721.1/90237. ISSN 1556-5068.
↑ Jackson, Richard; Wood, Anthony. "The Performance of Insolvency Prediction and Credit Risk Models in the UK: A Comparative Study". The British Accounting Review. 45 (3). 2013: 183–202. doi:10.1016/j.bar.2013.06.009. hdl:10871/9690.
↑ Zmijewski, Mark E. 1984. "Methodological issues related to the estimation of financial distress prediction models". Journal of Accounting Research 22 (Supplement), p. 59-86.
↑ Altman, Edward I. "Financial ratios, discriminant analysis and the prediction of corporate bankruptcy". Journal of Finance. 23 (4). 1968: 589–609. doi:10.1111/j.1540-6261.1968.tb00843.x.
↑ Beaver 1966. Financial ratios predictors of failure. Journal of Accounting Research, 4 (Supplement), p. 71-111.
↑ Balcaen, Sofie; Ooghe, Hubert. "35 years of studies on business failure: an overview of the classic statistical methodologies and their related problems". British Accounting Review. 38. 2006: 63–93. doi:10.1016/j.bar.2005.09.001.

[1] Ogachi, D.; Ndege, R.; Gaturu, P.; Zoltan, Z. Corporate Bankruptcy Prediction Model, a Special Focus on Listed Companies in Kenya. J. Risk Financial Manag. 2020, 13, 47. https://doi.org/10.3390/jrfm13030047

[2] Danilov, Konstantin. Corporate Bankruptcy: Assessment, Analysis and Prediction of Financial Distress, Insolvency, and Failure. SSRN Working Paper Series (Thesis). Elsevier BV. 2014. doi:10.2139/ssrn.2467580. hdl:1721.1/90237. ISSN 1556-5068.

[3] Jackson, Richard; Wood, Anthony. "The Performance of Insolvency Prediction and Credit Risk Models in the UK: A Comparative Study". The British Accounting Review. 45 (3). 2013: 183–202. doi:10.1016/j.bar.2013.06.009. hdl:10871/9690.

[4] Zmijewski, Mark E. 1984. "Methodological issues related to the estimation of financial distress prediction models". Journal of Accounting Research 22 (Supplement), p. 59-86.

[5] Altman, Edward I. "Financial ratios, discriminant analysis and the prediction of corporate bankruptcy". Journal of Finance. 23 (4). 1968: 589–609. doi:10.1111/j.1540-6261.1968.tb00843.x.

[6] Beaver 1966. Financial ratios predictors of failure. Journal of Accounting Research, 4 (Supplement), p. 71-111.

[7] Balcaen, Sofie; Ooghe, Hubert. "35 years of studies on business failure: an overview of the classic statistical methodologies and their related problems". British Accounting Review. 38. 2006: 63–93. doi:10.1016/j.bar.2005.09.001.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]