İmidazolin törəmələri

Korroziya problemi dünya ölkələrinin müxtəlif sənaye sahələrində xüsusilə neftin emalı və nəqli sahəsində iqtisadiyyata vurduğu ziyana görə öz aktuallığını hələ də saxlayır. Bu problemin həlli istiqamətində bir çox elmi tədqiqat işləri və nəticələr əldə olunsa da effektiv həll yolu hələ də elmi tədqiqatçıların axtarışındadır. Korroziyadan müdafiənin həm iqtisadi həm də ekoloji baxımdan ən optimal üsulu inhibitorların yaradılması və tətbiqi üsuldur. Korroziya yaranmasına səbəb olan amillər bir neçə istiqamətdə olduğundan inhbitorların da maksimum çoxfunksiyalı olması zəruridir. Bu baxımdan biz də öz tədqiqatlarımızda əsasən karbon qazı korroziyasına və sulfatreduksiyaedici bakteriyaların səbəb olduğu H2S korroziyasına qarşı inhibitor-bakterisidlərin sintezini qarşımıza məqsəd qoymuşuq.

Məlumdur ki, tərkibində azot saxlayan üzvi birləşmələr — aminlər, amidlər, imidazolinlər, imidazollar korroziya inhibitorları kimi müvəffəqiyyətlə tətbiq olunurlar. İmidazolin birləşmələri və onların törəmələrinin sintezi, xassələri və tətbiqinə aid ədəbiyyatda geniş məlumatlar verilir. Bu birləşmələrin korroziya inhibitoru kimi xassələrinin onların molekul quruluşundan asılılıqları izah olunmuşdur. Metal səthində bu molekulların adsorbsiyası heteroatomda iki qat rabitənin və tək elektron cütünün olması ilə müəyyənləşir. Turş mühitlərdə metal səthində yağ turşularının imidazolinlərinin korroziya inhibitor xassələri Şaker və başqaları tərəfindən öyrənilmişdir.

Yüksək adsorbsiya qabiliyyətli tərkibində azot saxlayan imidazolin əsaslı üzvi birləşmələrin sintezi və onlarin bazasında korroziya inhibitorları yaradılmasında xammal kimi dietilentriamin (DETA), trietilentetraamin (TETA), polietilenpoliamin (PEPA- Russiya), təbii neft turşusu (Azərbaycan neftlərindən ayrılmış — TNT), qarışqa turşusu (VWR International BDH Prolabo-France), sirkə turşusu (VWR International BDH Prolabo-France), o-ksilol (Rusiya), akrilonitril, pirolizin C8-C10 fraksiyası götürülmüşdür.

Neftdən ayrılan neft məhsulu fraksiyalarının qaynama temperaturu artdıqca onlarda çoxşaxələnmiş turşular, məsələn, izoprenoid tipli turşular çoxalır. Bu fraksiyalarda naften turşularının da miqdarı artır. Neftlərdə alifatik və naften turşuları ilə yanaşı aromatik turşular da olur. Təbii neft turşularının tərkibində 75–85% turşular vardır. Dünyada mövcud olan neftlərin hamısı tərkibcə eyni miqdarda neft turşularına malik deyil. Belə ki, çox az sayda neftlər vardır ki, onların tərkibində təbii neft turşuları çoxdur. Bakı neftləri də təbii neft turşuları ilə daha zəngindir. Neft turşularından karbohidrogenləri çıxardıqda onun tərkibində turşunun miqdarı artır. Neft turşularının təmizlənməsi hal-hazırda H. Əliyev adına NEZ-da 2001-ci ildə tikilmiş "Merikem" qurğusunda aparılır. Qurğuda təbii neft truşuları (TNT) qələvi ilə neft məhsulunun külli miqdarda incə xrom naqillər üzərindən birgə axıdılmaqla ayrıldığından onun tərkibində kartbohidrogenlərin miqdarı dəfələrlə aşağı düşərək > 2,5%-dən aşağı olur. Hal hazırda bu turşunun distilləsindən daha təmiz neft turşuları alınır. Təbii neft turşuları suda az həl olan xüsusi iyli maddələrdir, maye və sülb halında olurlar. Onların sıxlığı 0,93–1,02 kq/sm3 arasında dəyişir, molekul kütlələri artdıqca sıxlıqları azalır.

Qeyd etdiyimiz kimi, təbii neft turşuları və onların törəmələri sənayenin bir çox sahələrində kimya məhsullarının, o cümlədən korroziya inhibitorlarının, mühərrik yanacaqlarına əlavələrin, sikkativlərin, homogen katalizatorların, yuyucu səthi-aktiv maddələrin, plastifikatorların, emulqatorların, bakterisidlərin və s. alınmasında tətbiq edilir. Buna görə də tərkibində neft turşuları olan neftlərin tədqiqi istiqamətində aparılan işlər diqqətə layiqdir.

Mənbə

Герман А. Коррозионно устойчивая облицовка трубопроводов для перекачки высокоагрессивных сред // Chem. Process. 1987, № 12
Гольдфарб А.Я., Рябов В.М., Божко Н.В. Заводское покрытие для антикоррозионной защиты внутренней поверхности газонефтепроводных труб и зоны стыка // Материалы Конференции ТМК. Волжский: ВТЗ, 2001, с. 44–46
Иванов В.Т., Глазов Н.П., Макаров В.А. Математическое моделирование электрохимической защиты // В сб. Итоги науки и техники: Сер. Коррозия и защита от коррозии. М.: ВИНИТИ, 1987, Т.13, 117с.
Изоляция труб в заводских условиях // Petrole inf., int.1984, № 1603
Изоляция внутренней поверхности труб в полевых условиях // Pipe Line, 1985, № 1
Изоляция внутренней поверхности трубопроводов // Pipe Line & Gas J., 1991, № 3