İnkunabula

İnkunabula (lat. incunabula — "beşik" və ya "ilk dövrlər") — 1501-ci ildən əvvəl, yəni çapın ilk illərində istehsal edilmiş kitabları, broşürləri və digər çap materiallarını təsvir etmək üçün istifadə olunan termindir. İohann Qutenberqin 1450-ci illərdə hərəkətli metal hərflərlə çap texnologiyasını icad etməsindən sonra çap nəşrlərinin sürətli yayılması başladı.^[1] İlk çap işləri "inkunabula" adlanır və erkən çap dövrü ilə əlaqəli nadir və qiymətli kitablar sayılır.^[2]

Valerius Maximusun səhifəsi, Facta et dicta memorabilia, Peter Schaeffer tərəfindən qırmızı və qara rəngdə çap edilmişdir (Mainz, 1471). Səhifədə vurğulanmış "U" hərfi, həmçinin "Bibliotheca Gymnasii Altonani" (Hamburq) sahiblərinin bəzəkləri, marjinalları və markaları mövcuddur

Ağızı açıq və bir neçə dil çıxmış insan profilinin təsviri də daxil olmaqla çertyojlar və eskizlər (marginaliya) ilə illüstrasiyalar. Copulata, "De Anima", f. 2a. HMD Collection, WZ 230 M772c 1485

Xüsusiyyətləri

İnkunabulalar hələ də əlyazma ənənələrinin bir çoxunu əks etdirirdi.^[3] Onlar tez-tez əllə yazılmış kitablar kimi tərtib olunurdu: kitabın başlıqları, səhifə dekorasiyaları, baş hərflər və digər elementlər əllə bəzədilirdi. Bu dövrdə rəngli illüstrasiyalar və dekorativ başlıqlar da kitab çap edildikdən sonra əlavə edilirdi.^[4]

İnkunabula dövrü texniki keçid dövrü idi. Bu dövrdə kitab çapı daha əlverişli və yayğın hala gəlsə də, əlyazma ənənələri ilə olan oxşarlıqlar hələ də müşahidə edilirdi. Çap texnikası inkişaf etdikcə kitab istehsalı sürətləndi və geniş ictimaiyyət üçün əlçatan oldu. İnkunabulalar olduqca nadir və qiymətli hesab olunur. Bu dövrdə çox az sayda çap olunmuş kitablar mövcud idi, buna görə də onların çoxu itmiş və ya məhv olmuşdur.^[5] Müasir dövrdə inkunabula kolleksiyaları kitabxanalar, muzeylər və şəxsi kolleksiyalarda böyük dəyərə malikdir.

İnkunabula dövründə çap edilən kitablar müxtəlif mövzularda idi. Teoloji və dini mətnlər, xüsusilə Bibliya, ən çox çap edilənlər arasında idi. Lakin humanitar elmlər, klassik Yunan və Roma ədəbiyyatı, hüquq, tibb və elm mövzularında da bir çox kitablar nəşr olunurdu.

Əhəmiyyətli nümunələr

İnkunabulalar arasında ən məşhur əsərlərdən biri Qutenberq Bibliyasıdır (1455-ci il), ilk böyük çap edilmiş kitablardan biridir və Qərb mədəniyyətində tarixi əhəmiyyətə malikdir. Digər məşhur nümunələrə Nürnberq xronikası (1493), erkən tibb və hüquq kitabları daxildir.

Kitabxanalar və tədqiqatlar

Dünyanın ən məşhur kitabxanalarında inkunabula kolleksiyaları mövcuddur. Hersoq Avqust Kitabxanası, Vatikan Kitabxanası, British Library və digər böyük Avropa kitabxanaları inkunabula kolleksiyalarını qoruyur və tədqiqatçılar üçün təqdim edir. İnkunabula kitab çapının ən erkən mərhələlərini əks etdirir və Avropa mədəniyyətində kitab çapı tarixinin vacib hissəsidir. Bu dövr mətbəənin inkişafını və biliklərin geniş kütlələrə çatdırılmasında yeni dövrün başlanğıcını təmsil edir.

İstinadlar

↑ The British Library Incunabula Short Title Catalogue Arxiv surəti 12 mart 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 12 mart 2011 at the Wayback Machine (retrieved 16 August 2021) gives 30,518 editions, though this includes some which have been re-dated to the early 16th century.
↑ Greenfield, Jane. ABC of bookbinding: a unique glossary with over 700 illustrations for collectors and librarians. New Castle (Del.) Nottingham (GB): Oak Knoll press The Plough press. 2002. 37. ISBN 978-1-884718-41-0.
↑ As late as 1891 Rogers in his technical glossary recorded only the form incunabulum: Rogers, Walter Thomas. A Manual of Bibliography (2nd). London: H. Grevel. 1891. səh. 195.
↑ According to Bettina Wagner: "Das Second-Life der Wiegendrucke. Die Inkunabelsammlung der Bayerischen Staatsbibliothek", in Griebel, Rolf; Ceynowa, Klaus (eds.): "Information, Innovation, Inspiration. 450 Jahre Bayerische Staatsbibliothek", K G Saur, Munich 2008, ISBN 978-3-598-11772-5, pp. 207–224 (207f.) the Incunabula Short Title Catalogue lists 30,375 titles published before 1501.
↑ J. Green, F. McIntyre, P. Needham (2011), "The Shape of Incunable Survival and Statistical Estimation of Lost Editions", Papers of the Bibliographical Society of America 105 (2), Şablon:Pp.. doi:https://doi.org/10.1086/680773

[1] The British Library Incunabula Short Title Catalogue Arxiv surəti 12 mart 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 12 mart 2011 at the Wayback Machine (retrieved 16 August 2021) gives 30,518 editions, though this includes some which have been re-dated to the early 16th century.

[2] Greenfield, Jane. ABC of bookbinding: a unique glossary with over 700 illustrations for collectors and librarians. New Castle (Del.) Nottingham (GB): Oak Knoll press The Plough press. 2002. 37. ISBN 978-1-884718-41-0.

[3] As late as 1891 Rogers in his technical glossary recorded only the form incunabulum: Rogers, Walter Thomas. A Manual of Bibliography (2nd). London: H. Grevel. 1891. səh. 195.

[4] According to Bettina Wagner: "Das Second-Life der Wiegendrucke. Die Inkunabelsammlung der Bayerischen Staatsbibliothek", in Griebel, Rolf; Ceynowa, Klaus (eds.): "Information, Innovation, Inspiration. 450 Jahre Bayerische Staatsbibliothek", K G Saur, Munich 2008, ISBN 978-3-598-11772-5, pp. 207–224 (207f.) the Incunabula Short Title Catalogue lists 30,375 titles published before 1501.

[5] J. Green, F. McIntyre, P. Needham (2011), "The Shape of Incunable Survival and Statistical Estimation of Lost Editions", Papers of the Bibliographical Society of America 105 (2), Şablon:Pp.. doi:https://doi.org/10.1086/680773

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]