İntellektual azadlıq
İntellektual azadlıq (ing. Intellectual freedom) — bir fərdin və ya cəmiyyətin düşüncə, bilik və məlumatları sərbəst şəkildə öyrənmək, yaratmaq, ifadə etmək və paylaşmaq haqqına sahib olmasıdır. Həm də azadlıq, insanların fərqli fikirləri müzakirə etmələrinə və mübahisələrə qatılmalarına imkan verir və insan yaradıcılığını və yeniliklərini dəstəkləyir.[1]
Haqqında
redaktəİntellektual azadlıq, demokratiyanın əsas sütunlarından biri kimi görülür, çünki o, insanların məhdudiyyətlər və senzura olmadan fikirlərini ifadə edə bilməsini təmin edir. Həmçinin azadlıq həm də elmi tədqiqatların, mədəni inkişafın və sosial tərəqqinin önündə gedən güclərdən biri hesab edilir.[2]
Bununla yanaşı, intellektual azadlığın məhdudlaşdırılması, cəmiyyətin inkişafını əngəlləyə və avtoritarizmin güclənməsinə səbəb ola bilər.
İntellektual azadlıq, insanın düşüncə, fikir, elm və sənət sahələrində sərbəst şəkildə düşünmə, öyrənmə, ifadə etmə və bilikləri paylaşma haqqını ifadə edir. İntellektual azadlıq, insanın fərdi yaradıcılığı və bilik istehsalı üçün əsas şərtlərdən biridir. İntellektual azadlıq həm də insanların müxtəlif mövzulara dair tənqidi düşünmə, araşdırma aparma və əldə etdiyi nəticələri ifadə etmə hüququnu müdafiə edir.[3]
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 19-cu maddəsində əqli azadlığı əsas insan hüququ kimi dəstəkləyir, burada deyilir:
|
Hər bir insanın fikir və ifadə azadlığı hüququ vardır; bu hüquqa heç bir müdaxilə olmadan öz fikirlərinə sahib olmaq azadlığı və dövlət sərhədindən asılı olmayaraq istənilən KİV vasitəsilə məlumat və ideyaları axtarmaq, almaq və yaymaq azadlığı daxildir.[4] | 
|
Əhatə olunan sahələr
redaktə- Fikir azadlığı — insanlar öz fikirlərini sərbəst şəkildə ifadə edə bilməli və müxtəlif fikirlərə açıq olmalıdırlar.
- Tədqiqat və araşdırma azadlığı — elm adamları, müəllimlər və tələbələr, hər hansı siyasi və ya dini məhdudiyyətlər olmadan bilik sahəsində sərbəst fəaliyyət göstərməlidirlər.
- Senzuraya qarşı çıxmaq — intellektual azadlıq, senzuranın qarşısını almaq və fərqli düşüncələrin yayılmasına imkan verməklə, cəmiyyətin müxtəlif ideyalarla zənginləşməsinə şərait yaradır.
- Təhsil və məlumat əldə etmək haqqı — insanlar biliklərə sərbəst çıxış imkanına malik olmalı və müxtəlif məlumat mənbələrinə maneəsiz şəkildə çatmalıdırlar.
İntellektual azadlıq, bir cəmiyyətin inkişafında və insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasında əvəzolunmaz rola malikdir. Onun qorunması, müasir demokratik dəyərlərin və elmi tərəqqinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır.[5]
Problemlər
redaktəİntellektual azadlıq akademik azadlıq, internet filtrasiyası və senzura məsələləri də daxil olmaqla bir çox sahələri əhatə edir.[6] İntellektual azadlıq tərəfdarları fərdin fikir və mülahizələrini nəticəsiz ifadə etmək üçün informasiya anlayışlarını və medianı seçmək hüququnu dəyərləndirdiyinə görə, məlumat əldə etməkdə məhdudiyyətlər və məlumatın məxfiliyinə qoyulan maneələr intellektual azadlıq məsələlərini təşkil edir. Giriş məhdudiyyətləri ilə bağlı problemlərə aşağıdakılar daxildir:[7]
- qadağan olunmuş kitablar, kitabların yandırılması və ədəbiyyatla bağlı problemlər
- senzura və senzura cəhdi, o cümlədən kitab senzurası, film senzurası, musiqi senzurası, xəritə senzurası, komik kitab senzurası və video oyun senzurası.
- müəlliflər, redaktorlar, jurnalistlər və ya kitabxana materialları
- məzmun idarəetmə proqramı ilə internet filtrasiyası
- internet senzurası vasitəsilə internet filtri
İstinadlar
redaktə- ↑ "Intellectual Freedom and Censorship Q & A". American Library Association. May 29, 2007. 2017-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-20.
- ↑ The One Un-American Act. Nieman Reports, vol. 7, no. 1 (January 1953): p. 20)
- ↑ "C-SPAN Landmark Cases | Brandenburg v Ohio". landmarkcases.c-span.org. 2021-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-26.
- ↑ "Universal Declaration of Human Rights". UN. 2021-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-04-09.
- ↑ "ALA Intellectual Freedom Issues". ALA. 2011-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-04-09.
- ↑ "Intellectual Freedom Manual: Eighth edition". ALA. 2019-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-24.
- ↑ "Olmstead v. United States," 277 U.S. 438 (1928)
Ədəbiyyat
redaktə- Alfino, Mark and Laura Koltutsky. The Library Juice Press Handbook of Intellectual Freedom: Concepts, Cases, and Theories. (Sacramento: Library Juice Press, 2014). ISBN 978-1-936117-57-4.
- Dix, W. S. (1954). Freedom of communications: Proceedings of the first conference on intellectual freedom, New York City, June 28–29, 1952. Chicago, IL: American Library Association.
- Lewis, Anthony. Freedom for the Thought We Hate. (New York: Basic Books, 2007). ISBN 0-465-03917-0.
- Office for Intellectual Freedom of the American Library Association. Intellectual Freedom Manual, 8th ed. (Chicago: American Library Association, 2010). ISBN 978-0-8389-3590-3.
- Robbins, Louise S. Censorship and the American Library: The American Library Association's Response to Threats to Intellectual Freedom 1939-1969. (Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1996). ISBN 0-313-29644-8.
- Sakharov, Andrei, Progress, Coëxistence, and Intellectual Freedom. Trans. by [staff of] The New York Times; with introd., afterword, and notes by Harrison E. Salisbury. (New York: W.W. Norton & Co., 1968).
Xarici keçidlər
redaktə- Universal Declaration of Human Rights at the Wayback Machine (archived 2014-12-08)
- International Federation of Library Associations and Institutions Statement on Libraries and Intellectual Freedom at the Wayback Machine (archived 2007-02-07)
- Canadian Library Association Position Statement on Intellectual Freedom at the Wayback Machine (archived 2008-03-03)
- International Federation of Library Associations and Institutions Collection of Statements on Intellectual Freedom adopted by National Library Associations at the Library of Congress Web Archives (archived 2013-12-05)