İordan

İordan (təq. VI əsr, güm. Roma imperiyası – təq. VI əsr) – erkən orta əsrlərin yazıçı və tarixçisi.

İordan
Doğum tarixi	təq. VI əsr
Doğum yeri	güm. Roma imperiyası
Vəfat tarixi	təq. VI əsr
Fəaliyyəti	tarixçi, yazıçı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Bizanslı İordan Orta əsrlərin görkəmli yazıçı və tarixçilərindən olmuşdur. Onun həyatı haqqında çox az məlumat var. Mövcud məlumatlar yalnız yazıçının öz əsərində verilmişdir(ilk ədəbi bioqrafiya nümunəsi). Məlumdur ki, İordan Vl əsrdə yaşamışdır, milliyyətcə qot(ostqot) olmuşdur. Bəzi mənbələrdə onun alan tayfasından olduğu da deyilir(T. Mommzen hesab edir ki, İordan qot olmaqla yanaşı, alan da ola bilər). İordan məşhur sərkərdə Qunqis Bazanın notarisi (salnaməçisi, katibi)olmuşdur(İordanın babası Pariy də alanların başçısı Konlakın notarisi olmuşdur). Quntikis Baza iki dəfə5 02–505-ci və 536-cı illər də farslarla vuruşmuşdur. Çox güman ki, İordan bu hərbi yürüşlərdən birində Quntiqisi müşayiət etmişdir. Hər halda güman edilir ki, o, notaris kimi çox qısa müddətdə fəaliyyət göstərmiş, rahibliyi qəbul etmiş, Kratonun yepiskopu olmuşdur.

Yaradıcılığı

Çox güman ki, İordan "Qotların mənşəyi və əməlləri"adlı əsərini Vl əsrin ortalarında yazmışdır. Yazıçı bu əsərində bircə dəfə öz adını xatırlatmışdır. Məşhur alman tarixçisi,"Roma tarixi"əsərinin müəllifi, Nobel mükafatı laureatı T. Mommzen 1882-ci ildə "Monumenta Germanie historikal"-ın tərkibinə daxil edilən bu əsəri qısaldılmış şəkildə "Getika", ikinci Roma tarixinə həsr etdiyi əsərini isə "Romana"adlandırmasını təklif etmişdir. İordanın "Getika"əsəri -Avropanın, xüsusilə də bu qitənin Aralıq dənizi ətrafının çox əhəmiyyətli bir dövrünə, şərti olaraq "millətlərin böyük köçü"adlandırılan dövrünə aid olan məlumatların toplusunu əhatə edir. İordanın bu əsərində tam, hərtərəfli olmasa da, quldarlıq dövrünün süqut etməsi, feodal münasibətlərinin formalaşması, təzəcə özünü göstərməkdə olan çoxsaylı tayfaların yerlərinin dəyişməsi prosesi və onların ilk feodal dövlətlərinin yaratmalarının təsviri verilmişdir. "Getika"əsərinin əsas mövzusu qotların mənşəyi və tarixi olsa da, burada əhəmiyyətli istiqamətlərdən biri də hunlar və onların qəhrəman sərkərdəsi, ordu başçısı, hökmdarı Attila haqqında verilən məlumatlardır. İlkin orta əsrlərin çox parlaq şəxsiyyətlərindən biri olan Attila Avropanın siyasi tarixində mühüm yerlərdən birini tutmuşdur. Bir hun sərkərdəsi olaraq, avropalı müəlliflərin ifadə etdikləri kimi, "Avropanın qapısını rəzəsindən qopartmışdır". O, yeni bir idarəçilik forması yaratmasa da, köhnə, antik üsul-idarə sistemini məhv etmişdir. İordanın bu əsərində Attilanın hərbi yürüşləri, həyatı və ömrünün son günləri ətraflı şəkildə təsvir edilmişdir. Bu əsərdə hunlar haqqında bəhs edən müəllif onların başçısınının canlı obrazını yaratmışdır. Burada deyilir ki, Attila Mundzukun oğlu olmuşdur. Qardaşları Oktar və Roasın ölümündən sonra bütün hunların başçısı, hökmdarı olmuşdur. Qardaşı Bleda ilə birlikdə hun krallığına başçılıq etmişdir. Bleda xəyanətlə qətlə yetiriləndən sonra Attila bütün hun tayfalarını öz ətrafında birləşdirmiş, möhtəşəm bir ordu yaratmışdır. Bu barədə əsərdə deyilir :"Hunların böyük bir hissəsinə başçılıq edən onun qardaşı Bleda qəddarcasına qətlə yetirildikdən sonra, Attila bütün tayfaları öz hakimiyyəti ətrafında tam olaraq birləşdirdi və dünyanın ən öncül xalqlarını -romalıları və vestqotları özünə tabe etmək məqsədilə tabeliyində olan çoxsaylı digər tayfaları da topladı. Deyirlər ki, onun ordusunun sayı beş yüz min nəfərə qədər idi". Əsərin sonrakı hissələrində deyilir ki, alanların kralı Sanqiban gözlənilən hadisələrdən qorxuya düşərək Attilaya təslim olmaq qərarına gəlir. Əsərin amraqlı yerlərindən birində Attilanın döyüşdən əvvəl falçılara müraciət etməsi, onlardan gələcəyi öyrənmək istəməsidir. Burada deyilir: "Beləliklə, o, məğlub olmaqdansa, qaçmağın daha üzücü olduğunu düşünərək, falçılara gələcək taleyini öyrənmək əmrini verdi. Onlar öz adətlərinə görə bunu ya heyvanların içalatında, ya da təmizlənmiş sümüyün üzərindəki naxışlara baxaraq xəbər verdilər ki, bunları fəlakət gözləyir. İordanın "Getika" əsərində Azərbaycan tarixi, mədəniyyəti, ədəbiyyatı və folkloru üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən xeyli məqam var. Diqqəti cəlb edən məqamlar sırasında Midiya(oxu:Azərbaycan)hökmdarı Tomirisin hərbi şücaətinə həsr edilmiş səhnələri göstərmək olar. Burada, həm də Azərbaycan folklorşünaslığı üçün xüsusi dəyəri olan Attilanın əfsanəvi qılıncı barədə maraqlı bir motiv var. İordan kitabının bu hissəsində yazır: "O(Atilla-C. N), öz təbiətinə görə təkəbbürlü (özündənrazı)olması ilə seçilsə də, skif çarları tərəfindən müqəddəs kimi qəbul edilən Mars qılıncını tapması ilə onun bu xasiyyəti daha da artdı. Traixçi Prisk söyləyir ki, bu qılınc belə bir vəziyyətdə tapılıb. Bir çoban görür ki, onun sürüsündən olan bir dana axsayır, amma onun yaralanmasının səbəbini tapa bilmir, o, narahat olur və qanın izi ilə gedərək, dananın otlayan vaxt ehtiyatsızlıq edərək ayaqladığı qılıncın yanına kimi gəlir; çoban qazıb qılıncı yerdən çıxardır, həmin an onu aparıb Attilaya verir. Attila ona verilən bu qılınca görə çox sevinir və onsuz da hədsiz dərəcədə təkəbbürlü olmasına baxmayaraq, fikirləşir ki, o, dünya-aləmə hakim təyin olunub və Mars qılıncı vasitəsilə müharibələrdə şücaət bəxş olunub. Bu parçada təsvir olunan səhnə Koroğlu dastanında olan Koroğlunun Misri qılıncı ilə bağlı motivlə səsləşir. Mars qılıncı kimi Misri qılınc da göydən düşən meteorit parçasından hazırlanıb, Koroğlunun bir gücü də bu qılıncla bağlıdır və s. İordan ədəbi dili bir qədər yöndəmsiz və ağırdır. Bunu onunla izah etmək olar ki, İordan barbar qot idi, həm də qədim yunan təhsili almışdı. Bunlar onun yazı tərzində(üslubunda)öz əksini tapmışdır. Eyni zamanda onu da nəzərdən qaçırtmaq olmaz ki, bu kitab müəyyən bədii xüsusiyyətlərə malik olsa da, tarixi əsərdir.

Həmçinin bax

• Attila
• Koroğlu dastanı