İqtisadi mühəndislik
İqtisadi mühəndislik — əvvəllər mühəndislik iqtisadiyyatı kimi tanınan mühəndislik iqtisadiyyatı, mühəndislik həllərinin analizində istifadə və "iqtisadi prinsiplərin tətbiqi" ilə əlaqəli iqtisadiyyatın alt hissəsidir [1]. Məhdud mənbələrin bölüşdürülməsinə dair qərarların qəbul edilməsi ilə bağlı qərarlar verərkən fərdlərin və şirkətlərin davranışlarını araşdırdığı üçün mikroiqtisadiyyat olaraq bilinən bir iqtisadiyyat sahəsinə diqqət yetirir. Beləliklə, qərar qəbuletmə müddətinə, kontekstinə və ətraf mühitə diqqətini cəmləşdirir. [2] İqtisadi nəzəriyyəni mühəndislik təcrübəsi ilə birləşdirən praqmatik bir xarakterdir. Bununla yanaşı, qiymət, rəqabət və tələb / təklif kimi bir sıra mikroiqtisadi konsepsiyaların qarşısını aldığından mikroiqtisadi nəzəriyyənin sadələşdirilmiş bir tətbiqidir. Bununla birlikdə, bir intizam olaraq, statistika, riyaziyyat və xərc uçotu kimi digər fənlər ilə yaxından əlaqəlidir. İqtisadiyyatın məntiqi çərçivəsinə güvənir, ancaq buna riyaziyyat və statistikanın analitik gücünü əlavə edir.
Mühəndislər problemlərin həlli yollarını axtarırlar və hər bir potensial həllin iqtisadi cəhətdən səmərəliliyi ümumiyyətlə texniki cəhətlərlə birlikdə nəzərdən keçirilir. Əslində mühəndislik iqtisadiyyatı, müəyyən bir hədəfə çatmaq üçün alternativlər olduqda iqtisadi nəticələrin formalaşdırılmasını, qiymətləndirilməsini və qiymətləndirilməsini əhatə edir[3].
Mühəndislik iqtisadiyyatı bəzi ABŞ mülki mühəndisliyi lisenziya proqramlarında məcburi bir kursdur. [4]Bu, Mühəndislik Əsasları imtahanının mövzusudur və Mühəndisliyin Əsasları və Tətbiqi İmtahanında suallar verilə bilər; hər ikisi də peşəkar bir mühəndis üçün qeyd prosesinin bir hissəsidir.
Hər problem üçün ümumiyyətlə bir çox mümkün alternativ var. Hər təhlildə nəzərə alınmalı və tez-tez seçilən variantlardan biri “heç nə etmə” alternatividir. Bir variantın digərinin üstündən seçilməsinin fürsət dəyəri də nəzərə alınmalıdır. Rəng, stil, ictimai imic və s kimi iqtisadi olmayan amillər də nəzərə alınmalıdır; bu kimi amillər atributlar adlanır. [5]
Xərclər və gəlirlər təhlil dövrü ərzində hər bir alternativ üçün qeyd olunur ki, bu da müəyyən bir il sayına və ya layihənin təxmini müddətinə bərabərdir. Atılma dəyəri tez-tez nəzərə alınmır, lakin vacibdir və bir layihənin istifadədən çıxarılmasından əldə olunan xalis dəyəri və gəliri təmsil edir.
Mühəndislik iqtisadiyyatında nəzərdən keçirilə bilən bəzi digər mövzular inflyasiya, qeyri-müəyyənlik, əvəzetmələr, amortizasiya, ehtiyatların tükənməsi, vergilər, vergi güzəştləri, mühasibat uçotu, xərclərin qiymətləndirilməsi və ya kapital maliyyələşdirmədir. Bu mövzular hamısı dəyər mühəndisliyi sahəsində əsas bilik və bacarıq sahələridir.
Maşınqayırma iqtisadiyyatın istehsal sektorunun vacib bir hissəsi olduğu üçün sənayenin mühəndis iqtisadiyyatı sənaye və ya ticarət iqtisadiyyatının vacib bir hissəsidir. Sənayenin mühəndis iqtisadiyyatının əsas mövzuları bunlardır:
- İdarəetmə iqtisadiyyatı, mühəndislik şirkətlərinin istismarı, böyüməsi və gəlirliliyi;
- Makro səviyyəli mühəndislik iqtisadi meylləri və problemləri;
- Maşınqayırma bazarları və tələbin təsiri; və
- Yeni mühəndislik texnologiyaları və məhsullarının inkişafı, marketinqi və maliyyələşdirilməsi[6].
- Maliyet-fayda nisbəti
İstifadə nümunələri redaktə
Mühəndis iqtisadi problemlərin bəzi nümunələri xərc analizindən iqtisadi tədqiqatlara qədərdir. Hər biri fərqli vəziyyətlərdə aktualdır və ən çox mühəndislər və ya layihə rəhbərləri tərəfindən istifadə olunur. Məsələn, bir mühəndis təhlili bir şirkətə müəyyən əməliyyatlar üçün sabit və əlavə xərclər arasındakı fərqi müəyyənləşdirməklə yanaşı, bir sıra dəyişənlərdən asılı olaraq bu xərcləri hesablamağa kömək edir. Mühəndis iqtisadiyyatının digər istifadələrinə aşağıdakılar daxildir:
- Maliyet təhlili
- Xətti proqramlaşdırma
- Kritik yolun iqtisadiyyatı
- Faiz və pul - zaman münasibətləri
- Amortizasiya və qiymətləndirmə
- Kapital büdcəsi
- Risk, Qeyri-müəyyənlik və Həssaslıq Analizi
- Sabit, artan və batan xərclər
- Dəyişdirmə işləri
- Minimum xərc formulları
- Həm dövlət, həm də özəl müəssisələrlə əlaqəli müxtəlif iqtisadi tədqiqatlar
Mühəndis iqtisadiyyatının əvvəlki tərkib hissələrinin hər biri hazırkı layihənin vəziyyətindən, miqyasından və məqsədindən asılı olaraq müəyyən mərhələlərdə vacibdir. Məsələn, kritik yol iqtisadiyyatı əksər hallarda zəruridir, çünki bu, müəyyən bir layihədəki materialların, işçi qüvvəsinin və kapitalın hərəkətinin koordinasiyası və planlaşdırılmasıdır. Bu “yol” lar arasında ən kritik olan həm nəticəni həm zaman, həm də xərclə təsir edən yollardır. Nəticədə kritik yollar həm mühəndislər, həm də menecerlər tərəfindən müəyyənləşdirilməli və diqqətlə izlənilməlidir. Mühəndislik İqtisadiyyatı, vaxtın və qaynaqların düzgün istifadə olunmasını təmin etmək üçün Gantt qrafiklərini və hadisə hərəkəti şəbəkələrini təqdim etməyə kömək edir[7].
Maliyet təhlili redaktə
Doğru xərc təhlili, sənaye mühəndisləri və menecerlərinə yalnız prosesləri və sistemləri sadələşdirmək və inkişaf etdirmək deyil, həm də bu məhsulların və sistemlərin dizaynını məntiqi olaraq sadələşdirmək tələbatından qaynaqlanır. Bilavasitə mühəndis iqtisadiyyatı ilə əlaqəli olmasa da, xərc analizi yenə də vacibdir və mühəndislərə yeni və mövcud sistemləri / prosesləri daha asanlaşdırmaq və pula və vaxta qənaət etmək üçün düzgün idarə etməyə imkan verir. Bundan əlavə, dəyər analizi menecerləri və ya mühəndisləri qarışdıra biləcək ümumi “bəhanələrlə” mübarizə aparmağa kömək edir. “Müştəri istəyir” kimi ifadələr aşağıdakı kimi suallarla cavablandırılır; Alıcıya daha ucuz alternativlər və ya metodlar barədə məlumat verilibmi? "Məhsul dəyişdirilirsə, maşınlar iş olmadığı üçün boş qalacaq." rəhbərlik bu maşınlar üçün yeni və faydalı istifadə tapa bilmir? Bu kimi suallar mühəndislik iqtisadiyyatının bir hissəsidir, çünki hər hansı bir real tədqiqat və təhlildən əvvəl gəlir.
Xətti proqramlaşdırma redaktə
Xətti proqramlaşdırma, təbiətdə minimum və ya maksimum olmasından asılı olmayaraq optimallaşdırılmış həllər tapmaq üçün riyazi texnikaların istifadəsidir. Bu metod bir çoxbucaqlı yaratmaq və sonra bu formanın ən böyük və ya ən kiçik nöqtəsini təyin etmək üçün bir sıra sətirlərdən istifadə edir. Xətti proqramlaşdırma tez-tez xərcləri azaltmaq və mənfəəti və ya hasilatı artırmaq üçün istehsalat əməliyyatlarında istifadə olunur.
İstinadlar redaktə
- ↑ Dharmaraj, E.. Engineering Economics. Mumbai, IN: Himalaya Publishing House, 2009. ProQuest ebrary. Web. 9 November 2016.
- ↑ Morris, W. Thomas. (1960). Engineering economy: the analysis of management decisions. Homewood, Ill.: R. D. Irwin.
- ↑ "Optimal Switching Times for Season and Single Tickets" (PDF). Middle East Technical University. 2016-10-19 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-28.
- ↑ Undergraduate Programs Civil, Construction, and Environmental Engineering Arxivləşdirilib 2018-11-20 at the Wayback Machine. Retrieved 6 April 2015.
- ↑ Engineering Economy, 11th Ed., Sullivan, Bontadelli, and Wicks, Prentice-Hall, New York, 2000
- ↑ Engineering Firms: A Survey Of Factors Affecting Their Growth & Performance Arxivləşdirilib 2017-04-16 at the Wayback Machine, Industrial Systems Research Publications, Manchester (UK), 2nd. Revised edition 2003, page 1. ISBN 978-0-906321-28-7
- ↑ DeGarmo E., Canada J., Engineering Economy, fifth edition, 1973.