İriyarpaq kövrək mürdəşər

İriyarpaq kövrək mürdəşər (lat. Frangula grandiflora) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin murdarçakimilər fəsiləsinin mürdəşər cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısna görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssəs olanlar" kateqoriyasına aiddir - VU A2.c. Azərbaycanın nadir növüdür.

İriyarpaq kövrək mürdəşər
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Murdarçakimilər Triba: Rhamneae Cins: Mürdəşər Növ: İriyarpaq kövrək mürdəşər
Beynəlxalq elmi adı
Frangula grandiflora A.Pool, 2013
Şəklin VikiAnbarda axtarışı

Qısa morfoloji təsviri

4-5 (6) m hündürlükdə kol va ya alçaqboylu ağacdır.Tumurcuqları iri olub, tüklüdür. Yarpaqları 7-22 sm uzunluğunda, 4-10 sm enindədir, nazik, tökülən, ellipsşəkilli və ya enli-ellipsşəkilli, təpə hissədə sivriucluvə ya üçbucaq formasında sivriləşmiş, qaidədə dəyirmi və ya azacıq ürəkvari, kənarları xırda mişardişli, üst tərəfdən tünd-yaşıl, çılpaq, tutqun, alt hissədən sarımtıl, damarlar boyunca tüklüdür. Çiçəkləri xırda, sarımtıl, uzunayaqlı boş 6-14 (1-2) çiçəkli qoltuq yarım çətirlərində toplanmışdır. Meyvələri şarabənzər, tünd-qırmızı, 6-8mm diametrində çəyirdəkdir, çəyirdəkləri 8 sayda, mərciyə bənzər, qəhvəyi rəngdə, enli şəffaf buruncuqludur.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləməsi aprel-iyun, meyvə əmələ gətirməsi iyul-avqust aylarına təsadüf edir. Mezofitdir. Orta dağ qurşağına kimi, kölgəli meşələrdə, dağ meşələrinin dərələrində, dağ çaylarının kənarında rast gəlinir. Dekorativ və dərman bitkisidir, xalq təbabətində istifadə olunur.

Yayılması

Böyük Qafqazın Quba hissəsi (Qusar rayonu-Aşağı Qələnxur kəndinin ətrafı), Lənkəranın dağlıq hissəsi (Lənkəran rayonu –Girdəni kəndinin ətrafı; Lerik rayonu – Siov kəndinin ətrafı).

Sayı və tendensiyası

Populyasiyanın ehtiyatı məhduddur. Antropogen təsirlər azalma təhlükəsini sürətləndirir.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Otarılma, tapdalanma və iqlimdir.

Mühafizə tədbirləri

Yayılma yerlərində antropogen təsiri azaltmaq məqsədi ilə yasaqlıqların təşkili, yeni yayılma yerlərinin axtarılması, bioekologiyasının öyrənilməsi aiddir.