İtaliyanın Albaniyaya hücumu

İtaliyanın Albaniyaya hücumu
İtaliyanın Albaniyaya hücumu
	Müharibələrarası dövr
	; İtaliya qoşunları Albaniyada.
Tarix	7 aprel 1939 – 12 aprel 1939 (5 gün)
Yeri	Albaniya
Nəticəsi	İtaliyanın qələbəsi
Münaqişə tərəfləri
Faşist İtaliyası	Albaniya krallığı
Komandan(lar)
Benito Mussolini; Alfredo Qussoni; Covanni Messe;	I Zoğu; Abaz Kupi; Xemal Aranitasi; Muyo Ulçinaku †;
Tərəflərin qüvvəsi
22 min nəfər qoşun; 400 təyyarə; 2 döyüş həmisi; 3 ağır kreyser; 3 yüngül kreyser; 9 destroyer; 14 torpedo qayığı; 1 mina düzən gəmi; 10 köməkçi gəmi; 9 nəqliyyat gəmisi	8 min nəfər qoşun; 5 təyyarə; 3 torpedo qayığı
İtkilər
12–25 nəfər həlak olmuşdur (İtaliyanın iddiası); 200–700 nəfər həlak olmuşdur (Fişşerin iddiası); 97 nəfər yaralanmışdır	160 nəfər həlak olmuşdur, yüzlərlə insan yaralanmışdır
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İtaliyanın Albaniyaya hücumu — İtaliya ordusunun 7–12 aprel 1939-cu il tarixlərində Albaniya krallığına hücumu və ardınca ilhaqı. Münaqişə İtaliyanın lideri Benito Mussolininin imperialist siyasətinin nəticəsi idi. Albaniya tez bir zamanda işğal olunmuş və onun hökmdarı kral I Zoğu qonşu Yunanıstana qaçmağa məcbur qalmışdır. Albaniya İtaliya tacı ilə şəxsi ittifaqda protektorat kimi İtaliya imperiyasının bir hissəsinə çevrilmişdir.

Zəmin redaktə

Albaniya uzun müddət İtaliya krallığı üçün böyük strateji əhəmiyyətə malik olmuşdur. İtaliyanın dəniz strateqləri Vlyora limanına və Vlyora körfəzinin girişindəki Sazan adasına tamah salırdılar, çünki bu iki sahə İtaliyaya Adriatik dənizinin girişinə nəzarət və Balkanlarda hərbi əməliyyatlar üçün əlverişli baza verəcəkdi.^[5] Osmanlı hakimiyyətinin son illərində islamın təsiri zəiflədikcə alban milliyətçi hərəkatı Balkanlarda panslavizmdən, eləcə də İngiltərə-Fransa hegemonluğundan narahat olan Avstriya-Macarıstan və İtaliyadan güclü dəstək almışdır.^[6] Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl İtaliya və Avstriya-Macarıstan müstəqil alban dövlətinin yaradılmasını dəstəkləyirdilər.^[7] İtaliya müharibənin əvvəlində Avstriya-Macarıstan tərəfindən tutulmasın deyə Albaniyanın cənub hissəsini işğal etmişdir. Bu işğal müddəti uzun sürməmiş, ardınca baş tutan Vlyora müharibəsi zamanı albanların göstərdiyi müqavimət və müharibədən sonrakı dövrdə yaranan daxili problemlər İtaliyanı 1920-ci ildə Albaniyadan çəkilməyə məcbur etmişdir.^[8] Bu uğursuzluğu kompensasiya etmək istəyi Mussolininin Albaniyaya təcavüzünün əsas motivlərindən biri olmuşdur.^[9]

Albaniya İtaliya faşistlərinin milliyətçi məqsədləri üçün mədəni və tarixi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi, çünki Albaniya ərazisi uzun müddət Roma imperiyasının tərkibində olmuşdur. Bundan əlavə, Durasso kimi bəzi sahilyanı ərazilər orta əsrlərdə uzun illər italyan güclərinin, əsasən də Neapol krallığının və Venesiya Respublikasının təsirinə məruz qalmış və onlara məxsus olmuşdur. İtaliyanın faşist rejimi albanlar və italyanların xüsusən də Yuqoslaviya slavyanlarına nisbətən irqi yaxınlığını elan edən tədqiqatlar vasitəsilə Albaniyaya olan iddialarını qanuniləşdirmişdi.^[10]

Mussolini İtaliyada hakimiyyətə gələndə hökumətin Albaniyaya marağı artmışdır. İtaliya Albaniyaya ilk dəfə 1925-ci ildə nüfuz etməyə başlamış, Albaniya İtaliyaya mineral ehtiyatlarını istismar etməyə icazə vermişdir. Bunun ardınca 1926-cı ildə Birinci Tirana müqaviləsi və 1927-ci ildə İkinci Tirana müqaviləsi imzalanmış, İtaliya və Albaniya müdafiə ittifaqına girmişdir. Albaniya hökuməti və iqtisadiyyatı İtaliya kreditləri hesabına subsidiya olunurdu və Albaniya Kral Ordusu sadəcə təkcə italyan hərbi təlimatçıları tərəfindən təlimdən keçmirdi, həm də orduda olan zabitlərin əksəriyyəti italyanlardan ibarət idi və ümumiyyətlə italyanlar Albaniya hökumətində yüksək vəzifələr tuturdular.^[11] Bundan başqa, Albaniyadakı idxalatın üçdə biri İtaliyadan gəlirdi.^[12] İtaliyanın güclü təsirinə baxmayaraq, kral I Zoğu İtaliyanın təzyiqinə tam boyun əyməkdən imtina etmişdir.^[13] 1931-ci ildə o, 1926-cı ildə imzalanmış Tirana müqaviləsini yeniləməkdən imtina edərək italyanlara açıq şəkildə qarşı çıxmışdır. 1934-cü ildə Albaniya Yuqoslaviya və Yunanıstanla ticarət müqavilələri imzaladıqdan sonra Mussolini Albaniyaya hərbi gəmilər göndərərək albanları qorxutmağa çalışmış, lakin uğursuz olmuşdur.^[14]

Nasist Almaniyası Avstriyanı ilhaq etdikdən və Çexoslovakiyaya müdaxilə etdikdən sonra İtaliya Polad paktının daha kiçik bir üzvünə çevrilməyə başlamışdı.^[15] Hitler Mussoliniyə əvvəlcədən xəbərdarlıq etmədən 15 mart 1939-cu ildə Çexoslovakiyaya hücum etdikdən sonra İtaliyanın lideri Albaniyanı ilhaqı etmək qərarına gəlmişdir. İtaliya kralı III Viktor Emanuel Albaniyanı işğal etmək planını tənqid etmiş,^[16] lakin hər halda, 25 martda Roma Tiranaya ultimatum təqdim etmişdir. Albaniya kralı I Zoğu Albaniyanın İtaliyanın nəzarətinə keçməsinə və müstəmləkəyə çevrilməsinə icazə vermək müqabilində pul almaqdan imtina etmişdir.^[17]

Nəticə redaktə

Əsas məqalə: Albaniya İkinci Dünya müharibəsində

İtalyan işğalçılara qarşı Albaniyada milli azadlıq mübarizəsi başlamışdır. Bu mübarizənin təşkilatçısı 1941-ci ilin noyabrında yaradılan Albaniya Kommunist Partiyası idi.^[18]

Mənbə redaktə

İstinadlar redaktə

↑ Fischer 1999 (Purdue ed.). səh. 21
↑ Fischer 1999 (Purdue ed.). səh. 22
↑ ^3,0 ^3,1 Fischer, 1999. səh. 22:İktilərin sayı ilə bağlı məlumatlar kifayət qədər fərqlidir. Durres şəhər əhalisi italyanların dörd yüz əsgər itirdiyini iddia edirdi. İtaliya propaqandası İtaliyanın bütün işğal əməliyyatı zamanı cəmi on iki əsgərini itirdiyini iddia etsə də, ola bilsin ki, təkcə Durresdə iki yüzə yaxın italyan öldürülmüşdü və onlar ümumilikdə yeddi yüzə qədər insan itirmişdilər.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Pearson, 2004. səh. 445
↑ Fischer 1999 (C. Hurst ed.). səh. 5
↑ Kokolakis, Mihalis. Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι: χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820–1913) [The late Pashalik of Ioannina: Space, administration and population in Ottoman ruled Epirus (1820–1913)]. Athens: EIE-ΚΝΕ. 2003. 91. ISBN 960-7916-11-5. 2019-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11. "Περιορίζοντας τις αρχικές του ισλαμιστικές εξάρσεις, το αλβανικό εθνικιστικό κίνημα εξασφάλισε την πολιτική προστασία των δύο ισχυρών δυνάμεων της Αδριατικής, της Ιταλίας και της Αυστρίας, που δήλωναν έτοιμες να κάνουν ό,τι μπορούσαν για να σώσουν τα Βαλκάνια από την απειλή του Πανσλαβισμού και από την αγγλογαλλική κηδεμονία που υποτίθεται ότι θα αντιπροσώπευε η επέκταση της Ελλάδας." "[By limiting the Islamic character, the Albanian nationalist movement secured civil protection from two powerful forces in the Adriatic, Italy and Austria, which was ready to do what they could to save the Balkans from the threat of Pan-Slavism and the Anglo French tutelage that is supposed to represent its extension through Greece.]"
↑ Hall, Richard C. Consumed by War: European Conflict in the 20th Century. University Press of Kentucky. 17 October 2014. səh. 12. ISBN 9780813159959. 5 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 April 2022. As a result of the Ottoman collapse, a group of Albanians, with Austrian and Italian support, declared Albanian independence at Valona (Vlorë) on 28 November 1912.
↑ Albania: A Country Study: Albania's Reemergence after World War I Arxivləşdirilib 2011-08-07 at the Wayback Machine, Library of Congress.
↑ Stephen J. Lee. Europe, 1890–1945. Psychology Press. 2003. səh. 336–. ISBN 978-0-415-25455-7. The invasion of Albania in 1939 resulted in the addition of territory on the Adriatic, a compensation for the territory Italy had not been given in the 1919 peace settlement. These policies were, however, carried out at immense cost, which eventually shattered the regime's limited infrastructure. There are also examples of direct
↑ Kallis, Aristotle A., Fascist ideology: territory and expansionism in Italy and Germany, 1922–1945, Routledge, 2000, 132–133, ISBN 9780415216128, 2022-05-11 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-04-11
↑ "Albania: A Country Study: Italian Penetration, Library of Congress". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.
↑ p. 149 Smith, Denis Mack Mussolini's Roman Empire Viking Press 1976
↑ Fischer 1999 (C. Hurst ed.). səh. 7
↑ "Albania: A Country Study: Zog's Kingdom, Library of Congress". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.
↑ "Albania: A Country Study: Italian Occupation, Library of Congress". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.
↑ p. 151 Smith, Denis Mack Mussolini's Roman Empire Viking Press 1976
↑ Pearson, Owen. Albania in the Twentieth Century, A History. I - Albania and King Zog. The Centre for Albanian Studies / I.B.Tauris. 2004. səh. 429. ISBN 978-184511013-0. 2021-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.
↑ Албанија. Тарихи очерк // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 218.

Ədəbiyyat redaktə

Fischer, Bernd J. Albania at War, 1939–1945. Purdue University Press. 1999. ISBN 978-155753141-4.
Fischer, Bernd J. Albania at War, 1939–1945. C. Hurst & Co Publishers. 1999. ISBN 978-185065531-2.
Library of Congress Country Study of Albania

Xarici keçidlər redaktə

[FOOTNOTEFischer_1999_(Purdue_ed.)21-1] Fischer 1999 (Purdue ed.). səh. 21

[FOOTNOTEFischer_1999_(Purdue_ed.)22-2] Fischer 1999 (Purdue ed.). səh. 22

[Fischer22-3] 3,0 ^3,1 Fischer, 1999. səh. 22:İktilərin sayı ilə bağlı məlumatlar kifayət qədər fərqlidir. Durres şəhər əhalisi italyanların dörd yüz əsgər itirdiyini iddia edirdi. İtaliya propaqandası İtaliyanın bütün işğal əməliyyatı zamanı cəmi on iki əsgərini itirdiyini iddia etsə də, ola bilsin ki, təkcə Durresdə iki yüzə yaxın italyan öldürülmüşdü və onlar ümumilikdə yeddi yüzə qədər insan itirmişdilər.

[FOOTNOTEPearson2004445-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Pearson, 2004. səh. 445

[FOOTNOTEFischer_1999_(C._Hurst_ed.)5-5] Fischer 1999 (C. Hurst ed.). səh. 5

[Kokolakis91-6] Kokolakis, Mihalis. Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι: χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820–1913) [The late Pashalik of Ioannina: Space, administration and population in Ottoman ruled Epirus (1820–1913)]. Athens: EIE-ΚΝΕ. 2003. 91. ISBN 960-7916-11-5. 2019-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11. "Περιορίζοντας τις αρχικές του ισλαμιστικές εξάρσεις, το αλβανικό εθνικιστικό κίνημα εξασφάλισε την πολιτική προστασία των δύο ισχυρών δυνάμεων της Αδριατικής, της Ιταλίας και της Αυστρίας, που δήλωναν έτοιμες να κάνουν ό,τι μπορούσαν για να σώσουν τα Βαλκάνια από την απειλή του Πανσλαβισμού και από την αγγλογαλλική κηδεμονία που υποτίθεται ότι θα αντιπροσώπευε η επέκταση της Ελλάδας." "[By limiting the Islamic character, the Albanian nationalist movement secured civil protection from two powerful forces in the Adriatic, Italy and Austria, which was ready to do what they could to save the Balkans from the threat of Pan-Slavism and the Anglo French tutelage that is supposed to represent its extension through Greece.]"

[7] Hall, Richard C. Consumed by War: European Conflict in the 20th Century. University Press of Kentucky. 17 October 2014. səh. 12. ISBN 9780813159959. 5 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 April 2022. As a result of the Ottoman collapse, a group of Albanians, with Austrian and Italian support, declared Albanian independence at Valona (Vlorë) on 28 November 1912.

[8] Albania: A Country Study: Albania's Reemergence after World War I Arxivləşdirilib 2011-08-07 at the Wayback Machine, Library of Congress.

[Lee2003-9] Stephen J. Lee. Europe, 1890–1945. Psychology Press. 2003. səh. 336–. ISBN 978-0-415-25455-7. The invasion of Albania in 1939 resulted in the addition of territory on the Adriatic, a compensation for the territory Italy had not been given in the 1919 peace settlement. These policies were, however, carried out at immense cost, which eventually shattered the regime's limited infrastructure. There are also examples of direct

[10] Kallis, Aristotle A., Fascist ideology: territory and expansionism in Italy and Germany, 1922–1945, Routledge, 2000, 132–133, ISBN 9780415216128, 2022-05-11 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-04-11

[LoC-11] "Albania: A Country Study: Italian Penetration, Library of Congress". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.

[12] . 149 Smith, Denis Mack Mussolini's Roman Empire Viking Press 1976

[FOOTNOTEFischer_1999_(C._Hurst_ed.)7-13] Fischer 1999 (C. Hurst ed.). səh. 7

[14] "Albania: A Country Study: Zog's Kingdom, Library of Congress". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.

[LoC2-15] "Albania: A Country Study: Italian Occupation, Library of Congress". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.

[16] . 151 Smith, Denis Mack Mussolini's Roman Empire Viking Press 1976

[17] Pearson, Owen. Albania in the Twentieth Century, A History. I - Albania and King Zog. The Centre for Albanian Studies / I.B.Tauris. 2004. səh. 429. ISBN 978-184511013-0. 2021-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-11.

[18] Албанија. Тарихи очерк // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 218.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]