Şərif Sönçələyev

Şərif Sönçələyev
Şərif Sönçələyev
	Şərif Həmizulla oğlu Sönçələyev
Doğum tarixi	3 noyabr 1885
Doğum yeri	Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	9 noyabr 1959 (74 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva
Vətəndaşlığı	Rusiya
Milliyyəti	Başqırd
Elm sahəsi	etnoqraf
Elmi dərəcəsi	tarix üzrə fəlsəfə doktoru[d];
İş yerləri	Başqırdıstan Dövlət Universiteti (1927–1930),; Moskva Tekstil İnstitutu[d];

Şərif Sönçələyev (1885—1959) — pedaqoq, xalq təhsilinin təşkilatçılarından biri. Başqırdıstan Dövlət Universitetinin ilk direktoru.

Bioqrafiyası redaktə

Şərif Sönçələyev 3 noyabr 1885-ci ildə Rusiya imperiyası, Saratov quberniyası, Starı Mostyak kəndində anadan olmuşdur. Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabında fəal iştirak etmişdir.

1907-ci ildə Kazan müəllimlər məktəbini bitirmişdir^[1].

1907—1915-ci illər rus-başqırd dilindən Perm quberniyası, Osinski qəzası, Saraşı kəndində dərs demişdir.

1915-1917-ci illərdə Ufa quberniyası, Bələbəy qəzası Novo-Karqala rayonunda məktəbdənkənar təhsil sahəsində müəllim işləmişdir. 1916-cı ildə A. L. Şanyavski adına Moskva Şəhər Xalq Universitetində məktəbdənkənar təhsil üzrə üç aylıq kurs keçmişdir.

1917-ci ildə Ufaya köçmüşdür. Ufa Şəhər Şurasının işləri üzrə nümayəndəsi, Ufa quberniyası üzrə Ümum Rusiya Qurucu Məclisinin üzvü seçilmişdir. Xalq təhsil müəssisələrində işləmişdir - Milli azlıqlar bürosunun sədri (Natsmen), Birləşmiş İş Məktəb vahidinin rəhbəri, Başnarkompros Kollegiyasının üzvü.

1922-ci ildən Başqırdıstan MSSR Xalq Təhsil Komissarlığı müavini vəzifəsində çalışmışdır. Akademik Mərkəzdə Tədris və Metodoloji Komissiyasına rəhbərlik etmiş, 1925-ci ildən isə Akademik Mərkəzin sədri təyin edilmişdir. 1927-ci ilin sentyabrında Ufa Xalq Təhsili İnstitutunun rəhbəri olmuşdur. Sonradan bu instut 1929-cu ildə K. A. Timiryazev adına Başqırd Dövlət Pedaqoji İnstitutuna çevrilmişdir. "Baqırt Aymağı" regional jurnalını redaktə etdirmişdir.

13 iyun 1929-cu ildə K. A. Timiryazev adına Başqırd Dövlət Pedaqoji İnstitutu birinci direktoru təyin edilmişdir.

1930-cu ildən Moskvada yaşamış, A. N. Koşqin adına Moskva Dövlət Tekstil Universitetində dərs demşdir.

9 noyabr 1959-cu ildə Moskvada vəfat etmişdir. Moskvada Danilovski müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmışdir. Onun adına Ufada küçə vardır.

Elmi fəaliyyəti redaktə

Şərif Sönçələyevin müəllifi olduğu bir çox məqalələr Parisdə buraxılan«Müsəlman» jurnalında rus dilində dərc edlmişdir. 1947-ci ildə onun Moskvada «Başqırdların etnik xüsusiyyətləri»^[2] adı braşuru çıxmışdır.

Tatar yazıçısı Lyəbibi İxsanovanın (1923-2010) hekayələrini tərcümə etmişdir. Həyatının son illərini qardaşı Saqit Sönçələyevin nəşr üçün seçilmiş əsərlərinin toplusunu hazırlamağa sərf etmişdir.

Ailəsi redaktə

Qardaşı — Saqit Sönçələyev (1889-1937) — tanınmış tatar şairi ^[3]^[4].

Ədəbiyyat redaktə

Еникеев Б. Шариф Сюнчелей //Учитель Башкортостана. – 1965. - № 11. – С. 61-62. (başq.)
Ергин Ю. В. К 120-летию со дня рождения Ш. Х. Сюнчелея (1885-1959) // Вестник Башкирского университет. – 2005. - № 2. – С. 144-150.
Ергин Ю. В. Портреты: деятели народного образования Башкирии/ Ю. В. Ергин; Академия наук РБ, Отделение физико-математических наук. – Уфа: Гилем, 2008. – 296 с.
Ергин Ю. В. Шариф Сюнчелей (1885-1959) и Академцентр Башнаркомпроса/ Ю. В. Ергин // Современные проблемы истории естествознания в области химии, химической технологии и нефтяного дела: материалы VIII международной научной конференции. – Уфа, 2007. – С. 24.
Ергин Ю. В. Ш. Х. Сюнчелей – организатор народного образования в Башкирии// Башкирский педагогический журнал. – 2005. - № 1. – С. 170-185.
Минеев М. И. Общественный деятель и просвещенец // Трудный путь к правде / сост. Г. К. Иргалин, Н. П. Каменев. – Уфа: Китап, 1997. – С. 238-245.
Сафаров М. А. Сюнчелей Шариф Хамидуллович // Ислам в Поволжье: энциклопедический словарь. М., 2013.
Ш. Х. Сюнчелей // Календарь памятных дат По Башкирии за 1965 год. – Уфа: Башкнигоиздат, 1965. – С. 50-53.

Mənbə redaktə

Məqalə Başkordostan: qısa ebsiklopediya^{[ölü keçid]}
Ергин Ю. В. Ш. Х. Сюнчелей — организатор народного образования в Башкирии. //Педагогический журнал Башкортостана. № 1, 2005. С.170—185.

İstinadlar redaktə

↑ Статья в Башкортостан: краткая энциклопедия^{[ölü keçid]}
↑ Узиков Юрий. Педагог и учёный Шариф Сюнчелей//«Башвестъ»^{[ölü keçid]}
↑ "Ленинградский мартиролог: 1937—1938". 2015-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-27.
↑ "Сагит Хамидуллович Сунчелей". 2013-12-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-27.

[1] Статья в Башкортостан: краткая энциклопедия^{[ölü keçid]}

[2] Узиков Юрий. Педагог и учёный Шариф Сюнчелей//«Башвестъ»^{[ölü keçid]}

[3] "Ленинградский мартиролог: 1937—1938". 2015-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-27.

[4] "Сагит Хамидуллович Сунчелей". 2013-12-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-27.

[1]

[2]

[3]

[4]