Şaquli inteqrasiya
Şaquli inteqrasiya (şaquli konsentrasiya) — istehsalın və tədavülün bütün və ya əsas halqalarının vahid texnoloji prosesdə birləşdirilməsi, məhsul və ya xidmət üzrə istehsal prosesləri zəncirində bir infrastruktura malik, ümumi biznes prosesləri, texnologiyaları, səlahiyyətləri və s.-yə malik holdinq şirkətinin yaradılması. Eyni zamanda, xammal təchizatçıları ilə inteqrasiya şaquli geri inteqrasiyadır; istehlakçılarla inteqrasiya - irəli şaquli inteqrasiya.
Tərifi redaktə
BSE ilk nəşrində şaquli inteqrasiyanı sənayeləri istehsal prosesinin ardıcıl mərhələlərində birləşdirən və ya bir-biri ilə əlaqəli köməkçi rol oynayan (məsələn, balıqçılıq və kooperasiya istehsalı) birləşmiş müəssisələrin yaradılması kimi müəyyən etdi. BSE-nin sonrakı nəşrində şaquli inteqrasiya inteqrasiya, kənd təsərrüfatı məhsullarının becərilməsindən tutmuş hazır məhsulların bir mərkəzin nəzarəti altında satışına qədər istehsal və tədavülün bütün və ya əsas halqalarının vahid texnoloji prosesə birləşdirilməsidir - sənaye, bank və ya ticarət şirkəti.[1] Eyni zamanda mərkəzi şirkət istehsalın və marketinqin bütün mərhələlərinə nəzarət edir.[2]
Müasir Britannikada şaquli inteqrasiya, xammalın əldə edilməsindən tutmuş son məhsulun pərakəndə satışına qədər əmtəə istehsalının bütün mərhələlərinin bir şirkət tərəfindən idarə olunduğu biznesin təşkili formasıdır. Bu zaman biznesin şaquli birləşməsi baş verir, yəni şirkət ya təchizatçı, ya da müştəri əldə edir.[3]
BRE-ə görə, şaquli inteqrasiya müəssisənin birləşməsini, alınmasını, genişləndirilməsini, vahid texnoloji zəncirlə əlaqəli əlaqəli sahələrdə istehsalın birləşdirilməsidir.[4]
Şaquli inteqrasiyanın məqsədi redaktə
BSE-yə görə şaquli inteqrasiya imkan verir:
- bazar konyukturasındakı fərqləri bərabərləşdirmək, mənfəət normasının daha çox sabitliyini təmin etmək;
- ticarəti aradan qaldırmaq;
- mümkün texniki təkmilləşdirmələr etmək, ayrı-ayrı müəssisələrlə müqayisədə əlavə mənfəət əldə etmək;
- rəqabət üstünlüklərini gücləndirmək, xüsusən də depressiya dövründə, xammal qiymətlərinin düşməsinin məhsulların qiymətinin aşağı düşməsindən geri qalması.
Müasir kənd təsərrüfatında əksər hallarda belə bir zəncir mövcuddur: məhsulun toplanması, onun emalı, çeşidlənməsi, qablaşdırılması, saxlanması, daşınması və nəhayət, məhsulun son istehlakçıya satılması. Belə bir zəncirin bütün və ya bəzi halqalarına nəzarət edən firma şaquli şəkildə inteqrasiya olunacaq. Eyni əmtəə və ya xidmətlər istehsal edən bir neçə şirkətin konsolidasiyası olan üfüqi inteqrasiyadan fərqli olaraq, şaquli inteqrasiya bir şirkət tərəfindən mal və ya xidmət istehsalında bir neçə mərhələni - məsələn, xammal istehsalı, faktiki məhsul və ya xidmətin istehsalı, bir yerə daşınması satış, marketinq və pərakəndə satış.
Şaquli inteqrasiya növləri redaktə
Şaquli inteqrasiya "geri" redaktə
Əgər şirkət həmin şirkətin mal və ya xidmətlərini istehsal etmək üçün lazım olan xammalı istehsal edən şirkətlər üzərində nəzarəti əldə etməyə çalışırsa, geriyə doğru şaquli inteqrasiya edir. Məsələn, avtomobil istehsalçıları təkər şirkəti, avtomobil şüşəsi şirkəti və avtomobil şassisi şirkətinin sahibi ola bilər. Belə şirkətlərə nəzarət tədarükün sabitliyini, son məhsulun keyfiyyətini və qiymətini təmin edir. Bundan əlavə, bu, şaquli inteqrasiya olunmuş holdinqə öz izafi dəyərini artırmağa imkan verir.
Şaquli inteqrasiya "irəli" redaktə
İstehlakçıya məhsul və ya xidmətin son nöqtəsinə (və ya hətta sonrakı xidmət və ya təmirə) daha yaxın olan məhsul və ya xidmət istehsal edən şirkətlər üzərində nəzarəti ələ keçirməyə çalışan şirkət "irəli" şaquli şəkildə inteqrasiya edir.
Balanslaşdırılmış şaquli inteqrasiya redaktə
Şirkət, xammalın hasilatı və/və ya istehsalından tutmuş istehlakçıya birbaşa satış nöqtəsinə qədər bütün istehsal zəncirini təmin edən bütün şirkətlər üzərində nəzarəti əldə etməyə çalışırsa, balanslaşdırılmış şaquli inteqrasiyanı həyata keçirir. İnkişaf etmiş bazarlarda bu tip şaquli inteqrasiyanı lazımsız edən effektiv bazar mexanizmləri mövcuddur: subpodratçılara nəzarət üçün bazar mexanizmləri mövcuddur. Bununla belə, inhisarçı və ya oliqopolist bazarlarda şirkətlər çox vaxt tam şaquli inteqrasiya olunmuş holdinq qurmağa çalışırlar.
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Интеграция / С.А. Хавина // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- ↑ Vertical integration (англ.). — статья из Encyclopædia Britannica Online. Дата обращения: 21 марта 2021.
- ↑ Vertical merger (англ.). — статья из Encyclopædia Britannica Online. Дата обращения: 21 марта 2021.