Əhmədcan Əşiri
Əhmədcan Aksupiyeviç Əşiri ((Qazaxca: Ахметжан Ақсупиұлы Аширов;1938 – Malıbay aulu, Almatı vilayəti, Şelek rayonu (indiki Yenbekşikazax),Qazaxıstan) — uyğur yazıçısı və dramaturqu, Qazaxıstan Yazıçılar Birliyi Uyğur Ədəbiyyatı bölümünün başqanı
| Əhmədcan Aksupiyeviç Aşurov | |
|---|---|
| Təxəllüsü | Əhmədcan Əşiri |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Malıbay aulu, Almatı vilayəti, Şelek rayonu, Qazaxıstan |
| Vətəndaşlığı | Qazaxıstan |
| Milliyyəti | Uyğur türkü |
| Təhsili | Qazaxıstan Dövlət Universiteti |
| Fəaliyyəti | yazıçı, dramaturq |
| Fəaliyyət illəri | 1956 |
| Əsərlərinin dili | uyğur türkcəsi |
| Janrlar | roman, povest, hekayə, dram |
Həyatı
redaktəƏhmədcan Aksupiyeviç Əşiri 1938-ci ildə Qazaxıstanın Almatı vilayətinin Şelek rayonunun (indiki Yenbekşikazax) Malıbay aulunda doğulmuşdur. 1956-cı ildə Panfilov adına Pedaqoji məktəbi bitirmişdir, 1961-ci ildə isə Qazaxıstan Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsindən məzun olmuşdur. Təhsilini bitirdikdən sonra bir sıra işlərdə işləmiş, o cümlədən Qazaxıstan radiosunda redaktor vəzifəsində çalışmışdır. İbray Altınsarina adına Elmi-Tədqiqat Pedaoji İnstitutunun aspiranturana daxil olmuşdur. Bir müddət Talqar rayonunda müəllim işləmişdir. Daha sonra “Kommunizm tuği” (hazırda “Uyğur avazı”) qəzetində ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin müdiri, məsul katib vəzifələrində çalışmışdır. 1982-ci ildən Qazaxıstan Yazıçılar Birliyi Uyğur Ədəbiyyatı bölümünün başqanı vəzifəsində çalışır. 1986-cı ildə Qazaxıstan Yazıçılar Birliyinin IX qurultayında yaradıcılıq qurumunun sədr müavini vəzifəsinə seçilmişdir. O, SSRİ Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat fondunun İdarə Heyətinin üzvü, Almatıda rusca yayınlanan “Prostor” dərgisinin redaksiya heyətinin üzvü seçilmişdir. 1991-1995-ci illərdə “Arzu” dərgisinin baş redaktoru vəzifəsində çalışmışdır. 2002-ci ildən Qazaxıstan Respublikası Dövlət mükafatı komissiyasının üzvüdür. Hazırda Almatı şəhərində yaşayır.
Yaradıcılığı
redaktəƏhmədcan Əşiri bədii yaradıcılığa orta məktəbdə oxuduğu illərdə başlamışdır. 1956-cı ildən başlayaraq yazıçının yayınlanan ilk hekayələri “Sabah məltəmi” və “Fərqli insanlar” adlanır. 1965-ci ildə “Belə yaşamaq istərəm” adlı hekayəsi yayınlanmış, daha sonra bir neçə kitabı nəşr edilmişdir. Əsərləri qazax, qırğız, özbək, yakut, türk, eləcə də çeçen-inquş, rus, Ukrayna, Çin dillərinə çevrilmişdir. “Ölməyənlər”, “Muğamçı”, “Tikan”, “İdikut” pyesləri Qazaxıstan Dövlət Uyğur Musiqi Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur. “Belə yaşamaq istərəm” (1965), “Bunu unutamaram” (1969), “Solmayan güllər” (1977) hekayələr, “Tək yovşan” (1980), “Nur Ana” (1988), “İdikut” (2003) romanları işıq üzü görmüşdür. Müəllifin özünəməxsus üslubda qələmə aldığı “İdikut” və “Baurçuk Art Tekin” roman-dialogiyası uyğur türklərinin dövlətçilik tarixindən bəhs edir. Əhmədcan Əşiri tərcümə yaradıcılığı ilə də məşğul olmuş, A.Çexovun “Albalı bağı”, K.Şanqitbayevin “Ah, bu dəliqanlılar”, Q.Lorkanın “Qanlı düyün” əsərlərini uyğur türkcəsinə çevirmişdir.
Mükafatları
redaktə- Əməkdə fərqlənməyə görə
- Qazaxıstan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı (1988)
- “Astana” medalı (1998)
- “İlham” mükafatı (2003) – “İdikut romanına görə”
- Qazaxıstan Respublikasının “Hormət” (Құрмет) ordeni (2009)
- Qazaxıstan Respublikasının müstəqilliyinin 20 illiyi medalı (2011)
- Beynəlxalq “Alaş” ədəbi mükafatı (2012) – “İdikut” dramının tamaşasına görə
Əsərləri
redaktə- “Осылай өмір сүргім келеді” аталатын алғашқы (povest)(1965)
- “Мұны ұмытуға болмайды” (1969)
- “Солмайтын гүл” (povestlər) (1977)
- “Жалғыз жалбыз” (roman) (1987)
- “Өлмейтіндер” (1973)
- “Мақамшы” (1979)
- “Дихан” (1984)
- “Жылпос” (1987)
- Дили Зия (roman esse) (2013)
Azərbaycanda yayınlanan kitabları
redaktə- İdikut (tarixi roman). Bakı: Zərdabi nəşr, 2020, 502 s.[1]