Əhmədil ər-Rəvvadi
Əhmədil ibn İbrahim ibn Vəhsudan ər-Rəvvadi (v. 1117, Bağdad) — Rəvvadilər dövlətini yenidən dirçəldən Əhmədillər sülaləsinin banisi; yeni Rəvvadilər sülaləsinin birinci nümayəndəsi (1107-1108/1116-1117); Marağa və Gülsəra hakimi.[1]
| Əhmədil ər-Rəvvadi | |
|---|---|
| Əhmədil ibn İbrahim ibn Vəhsudan ər-Rəvvadi | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat yeri | Bağdad |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1107-1108/1116-1117 |
| Rəhbərlik edib | Marağa və Gülsəra hakimi; Rəvvadilər dövləti |
Mənşəyi
redaktəSəlcuq sultanları Azərbaycanı işğal edərək Rəvvadilərin siyasi hakimiyyətini ləğv etmələrinə baxmayaraq, Rəvvadilər nəslini məhv edə bilmədilər, bu sülalənin nümayəndələri fürsət əldə etdikcə, yenidən hakimiyyəti əllərinə keçirərək yarımmüstəqil və müstəqil dövlət yaratdılar. Səlcuqlar Rəvvadi dövlətini ləğv etdikdən təqribən qırx il sonra Rəvvadilər nəslinə mənsub olan Azərbaycan hakimləri yenidən baş qaldırmağa başladılar. İbn əl-Əsir əmir Vəhsudanın nəvəsi Əhmədilin Məlik-şah oğlu Məhəmmədlə 501 (1107-1108)-ci ildə baş verən bir müharibədə iştirak etməsi haqqında məlumat verir. İlk mənbələrdə Əhmədil şəklində yazılan bu adı Əhmədyəl şəklində də tələffüz etmək olar. Qərb tarixçilərindən E.Zambaur[2], habelə V.Minorski[3] öz əsərlərində bu adı Əhmədil şəklində yazmışlar. Kəsrəvi Təbrizi yeni Rəvvadilər sülaləsini Əhmədilin adı ilə əlaqədar olaraq Əhmədilyan adlandırmışdır.[4]
Təbriz yaxınlığındakı Əhmədil kəndinin Əhmədilin adı ilə bağlı olduğunu güman etmək olar. İbn əl-Əsir yeni Rəvvadilər sülaləsinin birinci nümayəndəsi Əhmədilin (1107-1108/1116-1117) Marağa və Gülsəra hakimi olduğunu göstərir.
Orta əsr müəlliflərindən Zəhirəddin Nişapuri və İbn əl-Əsir Əhmədili Azərbaycan hakimlərindən İbrahim və Vəhsudan sülaləsinə mənsub edirlər. Sibt ibn əl-Cavzi Əhmədil əl-Rəvvadinin Marağa hakimi olduğunu göstərərək bir neçə dəfə onun adını çəkir. Beləliklə, Əhmədilin Rəvvadilər sülaləsinə mənsub olduğu tamamilə aydın olur. Kəsrəvi Təbrizi də Əhmədilin Rəvvadi nəslinə mənsub olduğunu göstərmişdir. Lakin orta əsr mənbəyi “Mücməl ət-təvarix vəl-qısas” adlı anonim tarix əsərini nəşr edən M.Bahar haşiyədə Marağa hakimi Əhmədil ibn İbrahim ibn Vəhsudan əl-Rəvvadi əl-Kürdi – deyə qeyd edir. Bizcə, uzun müddət Təbriz və Marağada hakimiyyətdə olan Rəvvadi hakimlərini lazımi əsas olmadan kürdləşdirmək düzgün deyildir. Qərib burasıdır ki, K.İ.Çaykin Ağsunqur Əhmədili Salarilər sülaləsinin davamçısı kimi qeyd edir. İlk mənbələrdən məlum olduğu kimi, Əhmədil Marağa, Gülsəra vilayətlərini idarə etmiş, babalarının paytaxtı olan Təbrizi öz hakimiyyəti altına ala bilməmişdir. Beləliklə, Azərbaycanın cənub-qərb hissəsi Marağadan Əlcəzirəyə qədər Əhmədilin əlində idi. [1]
Səlibçilərə qarşı mübarizəsi
redaktə505 (1111-1112)-ci ildə Əhmədil Suriyada 5000 süvari qoşun ilə səlibçilərə (firənglərə) qarşı müharibə və mübarizədə iştirak etmişdir. Səlibçilərə qarşı aparılan müharibədə Azərbaycan hakimi Rəvvadi Əhmədildən (Əhmədyəldən) başqa Mosul hakimi Şərəfəddin Məvdud, Diyarbəkr və Xilat hakimi Qütbəddin Sukman, Həmdan hakimi əl-Borsuqi və sair əmirlər iştirak edirdilər. Sibt ibn əl-Cavzinin yazdığına görə, bu əmirlərin arasında ixtilaf yaranmışdı. Azərbaycan hakimi Əhmədil isə bunların içərisində mühüm rol oynayırdı.[1]
Ölümü
redaktəMəlum olduğu kimi, Əhmədil iqta adı ilə ona tabe olan torpaqlardan ildə 400000 dinar vergi toplayırdı. Əhmədil 510 (1116-1117)-cu ildə Bağdadda xəlifənin sarayında batinilər tərəfindən öldürülmüşdür. V.Minorski yazır ki, Rəvvadilərin övladı Marağa atabəyləri kimi monqolların hücumlarına qədər qalmışdır. Hətta XIV əsrə qədər onları axtarmaq olar.
Sibt əl-Cavzi Əhmədilin sultan sarayında öldürülməsini təsvir edərək yazır ki, Atabəy Tuğtəkin Əhmədil əl-Rəvvadi ilə Bağdadda sultan sarayına müşavirə üçün gəldikləri zaman bir nəfər naməlum şəxs irəliyə çıxaraq, Əhmədilə məktub uzadıb sultana verməsini xahiş edir. Əhmədil yaxınlaşıb məktubu almaq üçün əlini uzadır. Bu zaman naməlum şəxs bıçaqla ona zərbə endirir. Əhmədil onu tutaraq altına alır, lakin başqa birisi atılıb ona bir bıçaq da vurur. Üçüncü bir nəfər də irəli atılıb ona zərbə endirir. Beləliklə onu öldürürlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, Səlcuq sultanlarının sarayında batinilərin əlilə belə terror hadisələri tez-tez baş verirdi. Hələ sultan Məsudun hakimiyyəti dövründə xəlifə Müstərşid Marağada batinilərin əli ilə öldürülmüşdü.
Şübhəsiz ki, Azərbaycan hakimi Əhmədil (Əhmədyəl) də sultan sarayının qurduğu xəyanətin qurbanı olmuşdu. Əhmədildən sonra Marağa hökmdarlığı öz ənənəsini davam etdirmişdir. Əhmədildən sonra hakimiyyətə onun qulamı Ağsunqur keçdiyi üçün bu dövlət Ağsunqurilər dövləti adlanmışdır. Rəvvadilər dövlətini idarə edən hakim sülalə tarixdə əvvəllər Rəvvadilər, sonra Əhmədilər adı ilə şöhrət tapmışdır.[1]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Şərifli, M.X. IX əsrin II yarısı - XI əsrlərdə Azərbaycan feodal dövlətləri. Bakı, 2013, s.295-298
- ↑ E. de Zambaur. Manuel de genealogie et de chronologie pour I`histoire de l`Isläm, Hannover, 1927, s. 180
- ↑ Minorsky, V. Studies in Caucasian history. 1-3. London, 1953, p. 114
- ↑ Kəsrəvi Təbrizi. Şəhriyarani-qomnam, II cild. Tehran, 1928, s. 110