Əli Əsədzadə

Əli Əsədzadə (1899, Quba, Quba qəzası – 4 avqust 1956, Ankara, Türkiyə) — Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının və Sovet dönəmində Quba üsyanının fəal iştirakçılarından biri.

Həyatı

Əli Əsədzadə 1899-cu ildə, Quba şəhərində anadan olmuşdur. Əli kiçik yaşlarından qonşuluqda yaşayan rus müəllimdən dərslər almağa başlamışdır. Atası Qubanın sayılıb seçilən insanlarından biri idi. Atasının təkidi ilə balaca Əsəd bir müddət molla məktəbində təhsil alır. Cəmi iki il ərzində ərəb və fars dilini mükəmməl öyrənən Əli 1916-cı ildə təhsilini davam etdirmək üçün Bakıya gəlir. Əli iki il ərzində Bakıdakı məktəbdə təhsilini davam etdirir. Həmçinin bu iki il ərzində neft buruqlarında işləyir.

Fəaliyyəti

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarananda məktəbdən çıxaraq, Azərbaycan ordusu sıralarına yazılan ilk əsgərlərdən biri də Əli Əsədzadə olur. Əli Əsədzadə Azərbaycan ordusunun tərkibində bir çox döyüşlərdə iştirak edir. Bakının ermənilərdən azad olunmasında xüsusi igidlik göstərir. Azərbaycan ordusunun tərkibində Qarabağ döyüşlərinə qatılan Əli Əsədzadə 1920-ci ildə zabit kimi şərəfli döyüş yolu keçir. 1920-ci ildə döyüşlərin birində yaralanan Əli Əsədzadə müalicə aldıqdan sonra mart ayında yenidən Şuşaya qayıdaraq döyüşən orduya qoşulur.

Quba üsyanındakı iştirakı

28 aprel 1920-ci ildə Azərbaycanın işğalından sonra Əli Əsədzadə doğulduğu Qubaya qayıdır. Bir müddət Qubada müəllim kimi işləyən Əli Əsədzadə 1925-ci ildə Qubada gənclərdən ibarət gizli təşkilat qurur. Bu təşkilata çoxsaylı gənclər qoşulur. Gizli təşkilatın üzvləri tez-tez Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının fəal iştirakçılarından biri, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti parlamentinin üzvü Həmdulla əfəndi Əfəndizadə ilə görüşürlər, ondan məsləhət alırlar. Rusların Qubadakı haqsızlığı artıq yerli əhali üçün dözülməz həddə çatır. Əli Əsədzadənin Həmdulla əfəndi Əfəndizadə ilə növbəti görüşündə xalqı sovet hökumətinə qarşı üsyana qaldırmaq haqqında qərar qəbul olunur. 1928-ci ildə Qubada xalq üsyana qalxır. Sovet əsgərləri tərki-silah edilir. Bu üsyan təşkilatlanmasına və birliyinə görə digər üsyanlardan fərqlənirdi. Həmdulla əfəndi Əfəndizadə gənclərlə mütamadi görüşür, üsyanın növbəti mərhələsini müzakirə edirdilər. Lakin rusların şəhərə yeni dəstələr gətirməsi vəziyyəti çətinləşdirir. İki gün davam edən amansız döyüşdən sonra üsyan amansızlıqla yatrılır. Üsyanın başçılarından biri Həmdulla əfəndi Əfəndizadə həbs edilərək Bakıya aparılır və 1929-cu ildə Nargin adasında güllələnir. Üsyanın digər iştirakçıları da həbs edilir. Lakin Əli Əsədzadə dağlara qaçaraq qaçaqlara qoşulur. Onunla bir-neçə il bir yerdə təhsil almış Mircəfər Bağırov Əli Əsədzadəni bu fikrindən daşındırmaq üçün şəxsən onunla görüşə gedir. Mircəfər Bağırov 8 gənci inandıraraq silahı yerə qoymağa vadar edir. Əli bəy də qaçaqlıq həyatına son qoyaraq müəllim kimi çalışmağa başlayır.

İkinci Dünya müharibəsindəki iştirakı

II Dünya müharibəsi başlayanda Əli Əsədzadə orduya çağrılır. 1942-ci ildə almanlarla döyüşdə əsir düşən Əli Əsədzadə burada Azərbaycan legionuna qoşulur. Bu legionun tərkibində ruslara qarşı döyüşlərdə iştirak edir. Baş leytenant olan Əli Əsədzadə milli legionun tərkibində iştirak etdiyi döyüşlərin birində ağır yaralanır.

Müharibədən sonrakı fəaliyyəti

Müharibədən sonra Almaniyada qalan Əli Əsədzadə özünə Altunkaya soyadını götürür. Bir müddət Almaniyada yaşadıqdan sonra Türkiyəyə dəvət edilir. Türkiyədə yenidən təhsil alan Əli Əsəd Altunkaya Türkiyə Kənd Təsərüffatı Nazirliyində çalışmağa başlayır. O mühacir hökumətinin üzvləri ilə mütamadi görüşürdü. Lakin müharibədə aldığı yaralar ona əziyyət verirdi. Azərbaycan qayıtmağı çox arzulayan Əli Əsəd Altunkaya xatirələrində yazırdı:

"Ən böyük arzum Azərbaycana gedə bilməyimdir. Heyf ki, bu arzumu reallaşdıra bilmirəm. Atamın, məni gözləyəcəyinə söz verən anamın yanına gedə bilməyəcəm."

Azərbaycana gəlmək arzusu ilə Əli Əsəd Altunkaya 4 avqust 1956-cı ildə ürək tutmasından dünyasını dəyişir. Əli Əsəd Altunkaya Ankarada Asri qəbiristanlığında dəfn edilir.

Həmçinin bax

• Mircəfər Bağırov
• Həmdulla əfəndi Əfəndizadə
• Quba üsyanı