Əli Məmmədov (fizik, 1931)

Əli Məmmədov (tam adı: Əli Pənah oğlu Məmmədov) — Azərbaycan alimi, AMEA akad. Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun “Spektroskopik analizi” laboratoriyasının Baş elmi işçisi, Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor.

Əli Məmmədov
Əli Pənah oğlu Məmmədov
Doğum tarixi	15 aprel 1931
Doğum yeri	Rəncbər, Qazıməmməd rayonu, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı
Elm sahəsi	fizika-riyaziyyat
Elmi dərəcəsi	fizika-riyaziyyat elmləri doktoru
Elmi adı	professor
İş yeri	Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu
Təhsili	Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutu

Həyatı

Məmmədov Əli Pənah oğlu 1931-ci il aprel ayının 15-də Qazı-Məhəmməd (indiki Hacıqabul) rayonunun Rəncbər kəndində anadan olub, 1949-cu ildə Nəvahi orta məktəbini bitirib. Həmin ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun “Fizika-riyaziyyat” fakultəsinə daxil olub və 1953-cü ildə onun “Fizika” şöbəsini bitirib. O, 1953-1956-cı illərdə həmin institutun “Fizika” kafedrasının aspirantı olub.

Elmi fəaliyyəti

Ə.P.Məmmədov 1956-1967-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Fizika institutunda laborant, baş laborant, kiçik elmi işçi və böyük elmi işçi vəzifələrində çalışıb.

O, 1965-ci ildə “Bəzi monokristallik NaCl əsaslı fosforlarda tutma mərkəzlərinin kompleks tədqiqi” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, fizika-riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görülüb.

Ə.P.Məmmədov Azərbaycan EA rəyasət heyətinin qərarı ilə 1967-ci ildə optik spektroskopiya və lüminessensiya sahəsində mütəxəssis kimi EA-nın Neft-Kimya Prosesləri İnstitutuna keçib. O, bu institutda 1967-1971-ci illərdə böyük elmi işçi, 1971-2012-ci illərdə isə laboratoriya müdiri vəzifəsində çalışıb. Hazırda Ə.P.Məmmədov institutun “Spektroskopik analiz” laboratoriyasında baş elmi işçi vəzifəsində çalışır.

O, 1982-ci ildə “Tl⁺ , Pb²⁺ , Bi³⁺ ionları ilə aktivləşdirilmiş alkilammonium halogenidlərinin elektron həyəcanlaşmaları, məxsusi və aşqar lüminessensiyası və onların əsasında darzolaqlı lüminoforlar alınması” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə layiq görülüb. 1985-ci ildə “Optika” ixtisası üzrə professor elmi adı alıb, 1996-cı ildə Nyu-York Elmlər akademiyasına üzv seçilib.

Ə.P.Məmmədovun elmi marağı optik spektroskopiya, lüminessensiya, EPR, neft məhsullarının, ion dielektriklərinin, üzvi yarımkeçiricilərin fiziki kimyası və fotokimyası ilə əlaqədardır.

Əsas elmi nailiyyətləri

İon dielektrikləri yarımkeçiricilər və neft məhsulları əsasında fotolüminaforların alınmasının elmi əsaslarının işlənib hazırlanması, onların geniş temperatur intervalında spektral-lüminesent xassələrinin tədqiqi. Lüminaforlar əsasında günəş enerjisi akkumuliyatorları, hidrogen alınması üçün üzvi və qeyri-üzvi birləşmələrin parçalanmasında fotosensibilizator, polimerlər üçün lüminesent boyaları və onların oksidləşmə inhibitorları, fotoxrom materiallar, kapilyar defektoskopiya üçün penetrantlar alınmışdır. Lüminoforlar ATOMMAŞ müəssisələrində (Rusiya Federasiyası) istehsalata tətbiq edilmişdir. Göstərilmişdir ki, lüminaforlarda donma nöqtəsindən aşağı temperaturda fotokimyəvi proseslər rekombinasiya, yuxarı temperaturlar isə dissosiasiya xarakteri daşıyır. Müəyyən edilmişdir ki, bu proseslər müvafiq olaraq ikikvantlı və bir kvantlı mexanizm üzrə baş verir.

Elmi nəticələri

Alınmış elmi nəticələrin bir qismi aşağıdakılardan ibarətdir:

1. neft məhsulları dönən işıq enerjisi akkumulyasiyasına malikdirlər.
2. neft qətranları, asfaltenləri dəyişən lüminessensiya, inhibitor və paramaqnit xassələrinə malikdirlər.
3. neft məhsullarında fraksiya tərkibindən asılı olaraq fototəsir nəticəsində sərbəst radikalların həm generasiyası, həm də regenerasiyası baş verir.
4. neftin sərbəst radikalları fotoxrom effektinə malikdirlər.
5. naftalan neftinin müalicəvi xassəsi zəif hidrogen rabitəli karbohidrogenlərdən alınan sərbəst radikallarla əlaqədardır.
6. şüalandırılmış və neftlə sensibilləşdirilmiş dəniz suyunun kavitasiyası mexanizmi ilə su parçalanır və hidrogen alınır.

Elmi – təşkilati fəaliyyəti

• Nyu-York Elmlər akademiyasının həqiqi üzvü (1996-cı ildən).
• AMEA Radiasiya Problemləri İnstitutunda ixtisaslaşdırılmış şuranın (D 01.221) üzvü.
• Çoxsaylı namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının rəyçisi və opponenti.

Pedaqoji fəaliyyəti

Azərbaycan Pedoqoji institutunda fizika müəllimi (1955-1956-cı illər).

Elmi Tədqiqatları

Ə.P.Məmmədov 282 elmi əsər, o cümlədən 148 məqalə, 118 tezis, 4 patent və 11 müəlliflik şəhadətnaməsi, 1 kitabın müəllifidir. Onların təxminən yarısı xaricdə çap olunub. Onun elmi rəhbərliyi və məsləhətçiliyi ilə 3 elmlər doktoru və 13 elmlər namizədi hazırlanıb.

Əsas elmi əsərləri

1. A.P. Mamedov, M.I. Rustamov, R.A. Jafarova, C.Q. Salmanova. Photochemical Processes and Accumulation of Solar Energy in Oil Luminophors. Turkish journal of chemistry, 2000, v.24, № 1, р.35.
2. С.Ф., Ахмедбекова Ч.К. Салманова, Э.Б. Зейналов Ф.М. Мамедова, А.П. Мамедов. Влияние фотооблучения на антиокислительные свойства смол и асфальтенов тяжелых нефтяных остатков. Нефтехимия, 2009, т.49, №3, с. 253-257.
3. Ч.К Салманова, А.П. Мамедов, Дж.Дж. Мусаев, Р.А. Джафарова, С.Ф. Ахмедбекова. Термолюминесценция фотооблученных нефтяных люминофоров пиролизного происхождения. Химия высоких энергий, 2009, т.43, №5, с.465-472.
4. Ч.К. Салманова, Дж.Дж. Мусаев Р.А., Джафарова, А.П. Мамедов. Нефтяные люминофоры пиролизного происхождения и передача энергии между их компонентами. Журнал прикладной химии, 2010, т.83, в.6, с.978-982.
5. В.М. Аббасов, А.П. Мамедов, Г.А. Наджафова, Н.Н. Мусаев, Р.А.Джафарова, М.А. Наджафова, Ч.К. Салманова, С.Ф. Ахмедбекова, А.С. Самедова. Фото- и хемилюминесценция лечебной нафталанской нефти и передача энергии между ее компонентами. Нефтепереработка и нефтехимия. 2013 г., №8, С. 11-18.

Mənbə

1. Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun alimləri: bioqrafik portret, elmə və təhsilə töhfələr. “Müəllim” nəşriyyatı. Bakı 2019. s.101-102.