Əli Qasımov (yazıçı)
Əli Camal oğlu Qasımov (15 aprel 1892, Nehrəm – 19 fevral 1983, Bakı) — Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu, pedaqoq, yazıçı, jurnalist, tərcüməçi.
| Əli Səbri Qasımov | |
|---|---|
| Əli Camal oğlu Qasımov | |
 | |
| Təxəllüsü | Əli Səbri |
| Doğum tarixi | 15 aprel 1892 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 fevral 1983 (90 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Atası | Camal Qasımov |
| Təhsili | Bakı Dövlət Universiteti (1925-30) |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
Həyatı redaktə
Əli Qasımov 1892-ci ilin aprelin 15-də Babək rayonu, Nehrəm kəndindində anadan olmuşdur. 1913-cü ildə Qori Müəllimlər Seminariyasını, 1925-30-cu illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirmişdir. Bir müddət Bakıda müəllimlik etdikdən sonra Naxçıvana qayıdaraq, həmyerlilərinin erməni-daşnak təcavüzünə qarşı mübarizəsinə qoşulmuş, könüllü xalq dəstələrinin yaradılmasında təşəbbüskarlıq göstərmişdir.
1919-cu ilin yayında ingilis-daşnak hərbi hökuməti Şərur-Naxçıvan ərazisində repressiyaya başlamış və apardığı kütləvi həbslər zamanı demokratik fikirli adamlar içərisində Əli Səbri də həbs olunaraq, Aleksandropola (Gümrü) sürgün edilmişdir.
Əli Qasımov 1983-cü ilin fevralın 19-da Bakıda vəfat etmişdir.[1][2]
Lev Tostoyla görüşü redaktə
Qori seminariyasında təhsilini uğurla başa vurduqdan sonra, Əlibəy Qasımov Azərbaycana qayıtdı və müəllimlik fəaliyyətinə başladı. O, Azərbaycanda ən savadlı insanlardan biri, dünya ədəbiyyatı klassikasının, o cümlədən Cek Londonun əsərləri və Covanyolinin "Spartak" romanının Azərbaycan dilinə ilk tərcüməçisi idi.
"Hacı Murat" povestini oxuyandan sonra Qasımov Lev Tolstoyun islamın əsas prinsiplərini tam dəqiqliklə izah etmədiyini aşkar etdi. Əlibəy Tolstoy dühasına vurğun idi. Lakin həqiqət daha qiymətli idi. Qasımov qrafa mükəmməl rus dilində məktub yazdı. Məktub hörmətlə və nəzakətlə yazılmışdı. Burada "Hacı Murat" əsəri müfəssəl şəkildə araşdırılırdı.
Bu müraciət Lev Nikolayeviçə elə təsir etdi ki, o, cavab verdi. Və Əlibəyi Yasnaya Polyanaya söhbət etməyə dəvət etdi. 1900-cü il idi. Qasımov özü ilə Quran, tar və nərd. götürərək iki aylıq görkəmli rus yazıçısının yanına qonaq getdi. Onlar din, həyat və ədəbiyyat haqqında çox söhbət etdilər. Və Əlibəyin 23, Tolstoyun isə 72 yaşı olmasına baxmayaraq dostlaşdılar. Sonra Qasımov bir dəfə də, 1907-ci ildə gəldi.
Siyasi fəaliyyəti redaktə
- 1917-ci ilin noyabrında Xorazyantsın sədrliyi ilə Naxçıvanda Erməni Milli Komitəsi yaranmışdı. Onun əsas vəzifəsi terror aktları ilə Naxçıvan əhalisi arasında vahimə və xof yaratmaq və yerli idarəçiliyi ələ keçirməkdən ibarət idi.
- 1917–1921-ci illərdə Naxçıvanda Eynəli bəy Sultanov, Bəhram Xan və Əziz Xan Naxçıvanskilər, Hüseyn Cavid, Əziz Hərif, Əli Səbri Qasımov, Behbud Şahtaxtinski, Mir Bağır Mirheydərzadə, S.Əsgərxanov, Bağır Rzayev, S.Cəmilinski, Kəlbalı xan, Kərim xan və digər görkəmli şəxsiyyətlər fəaliyyət göstərmiş və hamısı bilavasitə vətən uğrunda mübarizənin iştirakçılarına çevrilmişdilər. Onlar siyasi dəllallıq edən, əslində erməni ideoloqlarının dəyirmanını hərəkətə gətirən Qərb diplomatları ilə mürəkkəb danışıqlarda qələbə əldə etmiş, yerli əhalinin mübarizə ruhunu, dəyanətini artırmışdılar.
- 1917-ci ilin sonu, 1918-ci ilin əvvəllərində Naxçıvan ictimaiyyətinin əsas vəzifəsi güclənən erməni vəhşiliklərinin qarşısını almaq idi. Bu məqsədlə Türkiyə silahlı qüvvələrinin Şərqi Anadoludakı komandanlığına müraciət edilmişdir.
- 1918-ci il mayın 16-da Nuru paşa kiçik heyətlə Naxçıvana gəlmiş, Kazım Qarabəkir paşa isə avqustun 7-də Naxçıvanda öz qərargahını qurmuşdur. Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin səyi ilə Andronikin Şuşaya hücumu müvəffəqiyyətsizliyə uğramışdır.
- 1918-ci il oktyabrın 12-də Orconikidze Leninə vurduğu teleqramda Andronikin Qarabağda öldürülməsi və ermənilərin kütləvi qırğınlara məruz qalmaları barədə böhtan dolu məlumatlar vermiş və Rusiyanı köməyə çağırmışdır.
- 1918-ci ilin ortalarında quldur Andronikin dəstələri İrəvan-Naxçıvan-Culfa dəmir yolu və şose boyunca İrana hərəkət etmiş, həmin anda Tiflis Erməni İttifaqı Xorazyantsı Naxçıvana ezam edilmişdir. Məqsəd Culfa cəbbəxanasının silahlarını ələ keçirib, silahlı dəstələr yaratmaq və Andronikin hücumlarına dəstək vermək idi.
- 1919-cu il sentyabrın 9-da Əli Qasımov nümayəndə heyətinin tərkibində Naxçıvan əhalisinin 17 maddədən ibarət tələblərini Naxçıvan və Şərur-Dərələyəz qəzalarının neytral zona elan olunaraq, onların ərazisində Naxçıvan general-qubernatorluğu yaradılmasıını nəzərdə tutan "Haskel layihəsi"nin müəllifi, Antanta dövlətlərinin Ermənistandakı ali komissarı, amerikalı polkovnik V.Haskelə təqdim etmiş və bildirmişdir ki, "əgər bu tələblər qəbul olunmasa, naxçıvanlılar öz istiqlaliyyətini əldə silah qoruyacaqlar".
- 1919-cu il sentyabrın 9-da Naxçıvan, Ordubad, Şərur, Sürməli, Vedibasar mahallarının əhalisi adından Əli Səbri Qasımovun iştirakı ilə imzalanıb Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin başçılarına göndərilən sənəddə Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində saxlanılması, Zəngəzura gedən yolun açılması, zəiflik və qətiyyətsizlik göstərən İrəvandakı diplomatik nümayəndə Məmməd bəy Təkinskinin yerinə yeni diplomatın göndərilməsini tələb edirdilər. Həmin illərdə Naxçıvanın siyasi həyatından bəhs edən mətbu orqanlarda, arxivlərdə kifayət qədər məlumat var.
- 1919-cu il oktyabrın 1-də Rəhim xanın mənzilində keçirilən müşavirədə, habelə, həmin ilin oktyabrın 25-də Müsəlman Milli Şurasının qərarında Haskel, Robinson, Devi və digər yüksək rütbəli diplomatlara Naxçıvan qəti sözünü bildirmişdir: "Naxçıvan Azərbaycanın ayrılmaz və bölünməz hissəsidir".
- 1920-ci ilin yanvarında məhz bu mübarizənin nəticəsi kimi bütün amerikalı zabitlər Naxçıvanı birdəfəlik tərk etmişlər.[1].[2]
Yaradıcılığı redaktə
- 1914-cü ildən ədəbi yaradıcılığa başlamış Əli Qasımov, "Molla Nəsrəddin" jurnalında "Taqiyanuszadə" imzası ilə çıxış etmişdir. Səbri onun təxəllüsüdür.
- 1914-cü ildə "Solğun çiçək" adlı ilk kitabı nəşr olunmuşdur.
- 1956-cı ildə bəraət qazandıqdan sonra jurnal və nəşriyyatlarda çalışmışdır. Əli Qasımov "Maarif işçisi" jurnalının redaktoru, "Azərnəşr"in bədii ədəbiyyat şöbəsində redaktor, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı ədəbi fondunun sədri olmuşdur. Povest, hekayə və xatirələr müəllifidir. Rus və dünya ədəbiyyatından: V. Şekspirdən, R. Toqardan, P. Verşiqoradan Azərbaycan dilinə, həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatından rus dilinə tərcümələr etmişdir.
Nehrəmdə əzilən Andronik Naxçıvan üzərinə hücuma keçmiş və Turşsudan türk toplarından atılan atəş erməni quldurlarını tələm-tələsik Zəngəzura çəkilməyə məcbur etmişdir. 1918-ci ilin iyul ayında türk əsgərləri Naxçıvan şəhərinə daxil olmuş və yerli əhali kütləvi qırğından xilas edilmişdir.[1][2]
Əsərləri redaktə
- Povest və hekayələr, B., 1978;
- Ömürdən yarpaq düşür, B., 1983
Haqqında elmi ədəbiyyat redaktə
- Kəlbizadə E., Hacıyev İ. Naxçıvanlı diplomatlar. Naxçıvan:Əcəmi, 2017, 128 s.[ölü keçid]
- Hüseyn Həşimli. Əli Səbri, Bakı, Nurlan, 2007
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 "Azərbaycan" qəzeti, 1919. № 193
- ↑ 1 2 3 Əli Qasımov// Naxçıvan Ensiklopediyası / V.Y. Talıbov. — Təkminləşdirilmiş və yenidən işlənmiş ikinci nəşr. — Naxçıvan, 2005. — 2 cilddə. — I cild. — Səhifələrin sayı: 361. — Səh.: 159. — ISBN 5-8066-1468-9.