Əməliyyat uçotu
Əməliyyat uçotu ― mühasibat, statistik və vergi uçotu ilə yanaşı təsərrüfat uçotunun dörd sahəsindən biri. Xarici ədəbiyyatda o, ənənəvi olaraq əməliyyatların təhlili funksiyasına (xərc uçotu və məsuliyyət mərkəzlərindən fərqli olaraq) uyğun gələn idarəetmə uçotunun bölmələrindən biri kimi qəbul edilir. Əməliyyat uçotu cari idarəetmə məqsədləri üçün həm dəyər baxımından, həm də fiziki cəhətdən ölçülən bir təşkilatın iqtisadi həyatının ayrı-ayrı faktlarına nəzarət və nəzarət sistemi kimi istifadə olunur. Əməliyyat uçotu müəssisənin gündəlik cari idarə edilməsi və idarə edilməsi üçün istifadə olunur və təsərrüfat fəaliyyətinin ayrı-ayrı faktları haqqında məlumat verir.
Əməliyyat uçotunun tarixi redaktə
Orta əsrlərə qədər cari əməliyyat uçotu məlum deyil. Qədim dövrlərdə sövdələşmə nəticəsində tacirin mülkiyyətinə keçən inventar əşyalarının inventarının yenidən hesablanması adi hal idi. Bu ənənə Yaxın Şərqdə 8000-5000 il əvvəl istifadə edilən token uçotu sistemi çərçivəsində yaxşı izlənilir [1].
Orta əsrlərin sonlarında İtaliya respublikalarının mühasibat işi, köhnə italyan formasına uyğun olaraq, ikili yazıdan istifadəyə əsaslanaraq, artıq mühasibdən iqtisadi həyatın çoxlu faktlarını nəzərə almağı tələb edirdi.
Əməliyyat uçotunu inventar uçotundan ayırmaq üçün şərtlər yalnız XX əsrin əvvəllərində istehsalda texnoloji proseslərin mürəkkəbləşdiyi anda inkişaf etdi. standart məsrəf uçotunun, maya dəyərinin hesablanmasının sürətli inkişafına və nəticədə idarəetmə uçotunun yaranmasına səbəb oldu. Təsərrüfat uçotunun müstəqil forması kimi, operativ və texniki uçot ilk dəfə SSRİ-də sovet iqtisadçılarının İngiltərədə tətbiq olunan standart-xərc sistemindən əsaslı şəkildə fərqlənən prinsipcə yeni xərclərin idarə edilməsi metodunu hazırlamaq cəhdləri zamanı yaranmışdır. Sakson ölkələri. Bu, ilkin olaraq 1920-ci illərin sonlarından etibarən standart mühasibat uçotu idi. 1938-ci ilə qədər, təfərrüatlı-operativ hesablama metodu şəklində kütləvi mühəndislikdə istifadə edilmişdir[2]. Bu mənada operativ uçot Bolşeviklərin Ümumittifaq Kommunist Partiyasının XVI Konfransının (1929) qərarlarında “mühasibat uçotu, əməliyyat və statistik uçotun vəhdətinin yaradılması” tələbi qoyularkən göstərilir[3]. Sonrakı sovet dövründə operativ uçot müəssisələrin təsərrüfat həyatında baş verən hadisələrin uçotunu əhatə edirdi.
Əməliyyat uçotunun əhatə dairəsi redaktə
MDB-yə daxil olmayan ölkələrin əksəriyyətində əməliyyat uçotu müstəqil təsərrüfat uçotu növü kateqoriyasına ayrılmır. İdarəetmə uçotunun bir istiqaməti hesab olunur (yəni istehsal və satış üçün əməliyyat xərclərinin uçotu kimi yaradılmış standart-maya dəyəri metodu)[4].
Ölkəmizdə əməliyyat mühasibat uçotu ənənəvi olaraq, birincisi, qiymətləndirmənin əhəmiyyəti olmayan bir çox mühasibat uçotu obyektlərinin olduğu, ikincisi, qeyri-mümkün olduğuna görə qiymətləndirilməsi olmayan bir çox obyektlərin parametrlərinin olduğu fəaliyyət sahələrində istifadə olunur. Xərclərin idarə edilməsi sahəsində rusiyalı ekspert V. F. Paliyanın fikrincə: “Əməliyyat mühasibat uçotu biznes əməliyyatını və ya bircins əməliyyatlar məcmusunu xarakterizə edir... O, əməliyyatın digər nöqteyi-nəzərdən əhəmiyyətsiz olan çoxsaylı keyfiyyət və kəmiyyət xüsusiyyətlərini əhatə edir. mühasibat uçotunun növləri”.
Belə ki, bank işində əməliyyat uçotu işçilərin sayına, təqvim iş saatlarına və bir çox başqa obyekt və parametrlərə şamil edilir [5]. Ticarətdə nəqliyyat marşrutları obyekt, malların rəngi və qablaşdırılması üsulları isə parametr kimi çıxış edə bilər. Heyvandarlıqda heyvanların mayalanma vaxtı, baytarlıq tədbirlərinin təqvimi və s. kimi parametrləri nəzərə almadan etmək mümkün deyil.
Maliyyə uçotunda qəbul edilən qiymətləndirmə və ikili qeyd mühasibat uçotunun düzgünlüyünə rəsmi nəzarəti təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da son nəticədə rəqəmlərin düzgünlüyünü verir. Bu, daxili və ya kənar auditlər zamanı maliyyə auditi prosedurunu asanlaşdırır. Eyni zamanda, rəqəmlərin düzgünlüyü mühasibat məlumatlarının etibarlılığına qətiyyən zəmanət vermir, çünki maliyyə uçotu təsərrüfat həyatında qiymətləndirilməmiş faktları sənədləşdirmir və buna görə də balans maddələrinə birbaşa deyil, dolayı təsir göstərir. Əməliyyat və texniki uçotu bərpa edən sənaye uçotu üzrə yerli mütəxəssis B. I. Valuev qeyd etdi: "Mühasibat uçotunun nüfuz etməsi üçün obyektiv sərhədlər var, onlardan kənarda əməliyyat uçotu başlayır"[6].
İstinadlar redaktə
- ↑ Mouck T. Ancient Mesopotamian Accounting and Human Cognitive Evolution. ― http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3657/is_200412/ai_n9466073/ Arxivləşdirilib 2008-12-16 at the Wayback Machine
- ↑ Щенков С. А. Система счетов и бухгалтерский баланс предприятия. — М., 1973. С. 82
- ↑ Любкин В. Б. Основы судебной бухгалтерии. ― Саратов, 1956. С. 11
- ↑ Любкин В. Б. Основы судебной бухгалтерии. ― Саратов, 1956. С. 11
- ↑ Банк В. Р., Семенов С. К. Указ. соч.
- ↑ Валуев Б. И. Проблемы развития учёта в промышленности. — М., 1984. С. 50