Vikipediya

Ərcivan-Sarvan

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Sarvan.

Ərcivan–Sarvan[1][2] (gürc. არჯევან-სარვანი; digər adları: Ərcivan Sarvanı[3][4], Dağ Sarvan[3][4]) — Gürcüstanda, Aşağı Kartli diyarının Barmaqsız bələdiyyəsində, eyniadlı sakrebuloda kənd.[5] Sakrebulonun inzibati mərkəzidir. Bələdiyyənin inzibati mərkəzi Barmaqsız şəhərindən 15 km şimal–şərqdə, Ərcivan silsiləsinin cənubunda yerləşir.[2]

Ərcivan-Sarvan
41°41′42″ şm. e. 44°09′32″ ş. u.HGYO
Ölkə
Ərcivan-Sarvan xəritədə
Ərcivan-Sarvan
Ərcivan-Sarvan
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

redaktə
 
Ərcivan-Sarvan kəndində bir əski kilsə

Budaq Budaqov və Qiyasəddin Qeybullayevin məlumatlarına əsasən Ərcivan–Sarvan kəndi (hazırda rəsmi olaraq Marneuli şəhəri adlanan keçmiş) Sarvan kəndinin yaylaq kimi istifadə etdiyi ərazidə kənd əhalisindən bir hissənin daimi məskunlaşması ilə yaranıb[1][2] və bundan dolayı kəndə həm də "Dağ Sarvan" deyilir.[1] 2010–cu ildə Tbilisidə nəşr edilmiş "Gürcüstanda İslam abidələri" kitabına əsasən kəndin salınması təqribən üç əsr əvvələ təsadüf edir.[6] Pavel Andreyeviç Karajetsov (rus. Павел Андреевич Каражецов) 2000–ci ildə Tbilisidə nəşr edilmiş "Gürcüstanda pravoslav məbədləri" adlı kitabında istinad etdiyi mənbəni göstərmədən bildirir ki, Ərcivan–Sarvan kəndi azərbaycanlı köçkünlər tərəfindən "Lurcis Saqradi" adlı qədim gürcü kəndinin xarabalıqları üzərində salınıb.[7] İason Lortkipanidzenin (gürc. იასონ ლორთქიფანიძე) araşdırmasına əsasən "Lurci–Sağdari" (gürc. ლურჯი-საყდარი) yaşayış məntəqəsi adına gürcüdilli tarixi mənbələrdən yalnız Şahzadə Vaxuştinin "Kartvel krallığının təsviri, onun adət və qanunları" (gürc. აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, ზნენი და ჩვეულებანი საქართველოსანი) adlı əsərində, daha dəqiq deyilərsə əsərdə göstərilmiş kəndlər siyahısında və əsərə əlavə edilmiş xəritədə rast gəlmək mümkündür.[8] Vaxuştinin 682 kəndin adını göstərən siyahısında 504[9]–cü kənd olaraq verilən Lurci–Sağdari kəndi yenə həmin siyahıya görə Trialet bölgəsində yerləşən 85 kənddən biri olmuşdur.[10][11] Kartli hakimi Hüseynqulu xan (VI Vaxtanq) tərəfindən verilmiş əmrə uyğun Şahzadə Vaxuşti divanbəyi Qivi Tumanişvili ilə birlikdə 1721–ci ildə "Ön ordu rayonu"nda[12] "əhalinin və mülklərin"[13] siyahıyaalınması həyata keçirdilər. Siyahıyaalınmanın tam əhatə etdiyi bölgələrdən biri də Trialeti idi.[14] Lurci–Sağdari kəndinin adı həmin siyahıyaalınma sənədlərində göstərilməmişdir.[8][14] Vaxuştinin xəritəsində hətta 1721–ci il siyahıyaalınmasında adları verilmiş və həmin tarixdə kifayət qədər böyük olan bəzi kəndlərin adlarının qeyd edilmədiyini vurğulayan İason Lortkipanidze buna baxmayaraq yaşayış məntəqələrinin coğrafi yerləşməsini müəyyən edərkən əsas mənbə kimi Vaxuştinin xəritəsini qəbul etmiş, xəritədəki qüsurları və çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün isə 1721–ci il siyahıyaalınmasından və Vaxuştinin kəndlər siyahısından istifadə etmişdir.[15] İason Lortkipanidze hazırladığı yaşayış məntəqələri siyahısında məntəqələr haqqında əlavə məlumatlar verə bilmək üçün həmçinin 1170–ci ildən 1810–cu ilə qədər dövrü əhatə edən və gürcü dilində olan kilsə və mülki fərmanları (სიგელი/siqeli və გუჯარი/qucari), dəsturüləməl və siyahıyaalınma məlumatlarını, eləcə də 1799–1802–ci illərə aid rusca vergi sənədlərindən də istifadə etmişdir.[16] 1723–1728–ci illərdə tərtib edilmiş 4 may 1728–ci il tarixli "Dəftər–i müfəssəl–i əyalət–i Tiflis"–ə görə Tiflis əyaləti Tiflis, Somxit, Ağcaqala, Qazax, Qori, Muxrani, Trialeti və Qayqulu livalarına[17]; Trialeti livası isə öz növbəsində Trialeti qəzasına, Qomareti nahiyəsinə və Qucareti nahiyəsinə bölünürdü[18]. Trialeti qəzası 79, Qomareti nahiyəsi 16, Qucareti nahiyəsi isə 10 kənddən ibarət idi; və livanı təşkil edən cəmi sayı 105 olan kəndlərin adları içində "Lurcis Saqradi" və ya "Lurci–Sağdari" adı qeyd edilməmişdir.[18]

Kəndin adı Rusiya imperiyası dövrünə aid rusdilli mənbələrdən 1869-cu ildə tərtib edilmiş "Qafqazın 5 verstlik xəritəsi"ndə "Arcevan (Aşağı Sarvan) (rus. Арджевань (Ниж. Сарвань))"[19][20], eyni ilə aid kameral təsvirdə "Sarvan–Ardevan (rus. Сарвань–Ардевань)"[19], 1886–cı ilə aid kameral təsvirdə və 1897–ci il siyahıyaalınması sənədlərində isə "Arcevan–Sarvan (Dağ Sarvan) (rus. Арджевань–Сарвань (Дагь–Сарвань))"[21][22] şəklində verilib. Kənddə ilk məktəb 1924–cü ildə yaradılıb.[2] Kənddə bir məscid və bir onikiillik məktəb fəaliyyət göstərir, məktəbdə 108[23] şagird təhsil alır və onların təlim–tərbiyəsi ilə 14[23] müəllim məşğul olur.[2] "İmam Hüseyn" adını daşıyan məscid 1999–2000–ci illərdə inşa edilib.[6] Rəsmi məlumata əsasən kəndin inzibati ərazisində XI əsrə aid pravoslav kilsəsi yerləşir.[24] Ekvtime Takaişviliyə?! görə bu tikilini I Georgi[ing.] və ya II Georgi[ing.] inşa etdirib.[25]

Əhalisi

redaktə
İl 1869 1885 1886 1897 1905[26] 1908 1914 1926 2002
Əhali 51 ailə[K 1] 89 ailə[28] 826[22] 625[21] 1 045[29] 486[30] 830[31] 760[2] 794[5]

Tanınmış şəxsləri

redaktə
  • Aşıq Dəllək Paşa (d. 1886 – ö. 1976) — aşıq.[32]
  • Ələddin Rövşənoğlu — şair, yazıçı, 1991–2006–cı illərdə Ərcivan–Sarvan kənd məclisinin sədri.[33]
  • Məcid Məmmədov (d. 1947 – ö. 1987) — şair.[34]
  • Rauf Alagözov
  • Rauf Qərib Alagöz (d. 26.10.1982) — şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.[35] Prezident təqaüdçüsü, "Qızıl qələm" mükafatçısı, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.

Şərhlər

redaktə
  1. ↑ 1869–cu ilin kameral təsviri zamanı kənddə 51[19] ailə qeydə alınmışdı. Podpolkovnik Vladimir Nikolayeviç Filipov qeyd edir ki, "Zaqafqaziya Xəzinə Palatasının sənədlərindən görünür ki, bəzi kənd cəmiyyətlərində əhalinin dörddə biri və hətta üçdə biri kameral təsvirə daxil olmayıb; bütün quberniya üçün orta nəticədə əhalini rəsmi olaraq göstəriləndən beşdə biri qədər çox qəbul etmək lazımdır[27]". V. N. Filipovun fikrinə əsaslanaraq kəndin həmin tarixdəki əhalisini təqribən 61 ailə olaraq qəbul etmək mümkündür.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 PDF versiyası, səh. 164. // Gürcüstanda türk mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. Müəlliflər: B. Ə. Budaqov, Q. Ə. Qeybullayev. Elmi redaktor: B. Ə. Budaqov. Redaktor: R. Kərimova. Bakı: “İsmayıl” Nəşriyyat Poliqrafiya Müəssisəsi, 2002, 320 səhifə.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 PDF versiyası, səh. 85. // Şurəddin Məmmədli. Gürcüstan Azərbaycanlıları. Gürcüstanda Azər Türkləri məskunlaşan inzibati–ərazi vahidləri. Statistik–ensiklopedik bilgilər. Tbilisi: "Kolori" nəşriyyatı, 2006, 112 səh.
  3. ↑ 1 2 Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 128.
  4. ↑ 1 2 Zirvə İnformasiya Mərkəzi. "Barmaksız (Zalqa) rayonu" (az.). zim.az. 2016-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-23.
  5. ↑ 1 2 Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; 02c217 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  6. ↑ 1 2 Gürcüstanda İslam abidələri. Müəllifi: Hacı Rizvan İsmayılzadə; Redaktor: Məşədi Nizami Məmmədzadə. Tbilisi — 2010, səh. 302.
  7. ↑ Каражецов П. А. Православные храмы Грузии (Цалкский район). — Тбилиси. — 2000. — Стр. 193
    Orijinal mətn (rus.)
    Арджеван-Сарвани основан переселенцами-азербайджанцами на развалинах древнегрузинского населенного пункта Лурджис Сагради.
  8. ↑ 1 2 იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 456.  (rus.)
  9. ↑ Description Géographique de la Georgie, par le Tsarévitch Wakhoucht, Publiée d'après l'Original Autographe par M. Brosset, membre de l'Academie Impériale des Sciences. Saint–Pétersbourg: A la typographie de l'Académie, 1842, p. 469
  10. ↑ Description Géographique de la Georgie, par le Tsarévitch Wakhoucht, Publiée d'après l'Original Autographe par M. Brosset, membre de l'Academie Impériale des Sciences. Saint–Pétersbourg: A la typographie de l'Académie, 1842, pp. 464–471
  11. ↑ იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 59.  (rus.)
  12. ↑ იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 89.  (rus.)
  13. ↑ იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 93.  (rus.)
  14. ↑ 1 2 იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 93–177.  (rus.)
  15. ↑ იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 397.  (rus.)
  16. ↑ იასონ ლორთქიფანიძე. ქვემო ქართლი XVIII საუკუნის პირველ მეოთხედში. ნაწ. I-II: წყაროების გამოკვლევა და საგეოგრაფიო ცნობები. რედაქტორი: ნ.ი. მარრი. თბილისი: ზაკგიზ, 1935, გვ. 71–83.  (rus.)
  17. ↑ Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu. Osmanlılar'ın Kafkas Elleri'ni Fethi (1451-1590). Doktora Tezi: İki Haritalı. Ankara: Sevinç Matbaası, 1976, s. 296.
  18. ↑ 1 2 1728 წლის თბილისის ვილაიეთის დიდი დავთარი. წიგნი I. ოსმალური ტექსტი ქართული თარგმანით, შესავლით, გამოკვლევითა და ფაქსიმილიებით გამოსაცემად მოამზადეს აკადემიკოსმა სერგი ჯიქიამ და პროფესორმა ნოდარ შენგელიამ; კავკასიისა და აღმოსავლეთის კვლევის ცენტრი; ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი; რედაქტორი: მირიან მახარაძე. თბილისი: ჰოროსი XXI გამომცემლობა, 2009, გვ. 507–523. ISBN 9789941407079
  19. ↑ 1 2 3 Глава IV. Списокь населенныхь мѣсть Тифлисской губернiи и Закатальскаго округа, стр. 144. // Военный обзорь Тифлисской губернiи и Закатальскаго округа. Составиль Генеральнаго штаба подполковникь Филиповь. Санктпетербургь: Типографiя Товарищества «Общественная польза», 1872, 411 стр.
  20. ↑ А, стр. 19. // Д. Д. Пагиревь. Алфавитный указатель кь пятиверстной картѣ Кавказскaго края, изданiя Кавказскaго Военно–Топографическaго Отдѣла. Записки Кавказскаго отдѣла Императорскаго Русскаго Географическаго общества. Книжка XXX. Тифлись: Типографія К. П. Козловскаго, 1913, XII+530 (+14; Предметный указатель) стр.
  21. ↑ 1 2 Губернiи и области Кавказа. — LXIX. Тифлисская губернiя, стр. 48 Arxivləşdirilib 2018-10-04 at the Wayback Machine. // Населенныя мѣста Россiйской имперiи вь 500 и болѣе жителей сь указанiемь всего наличнаго вь нихь населенiя и числа жителей преобладающихь вѣроисповѣданiй, по даннымь первой всеобщей переписи населенiя 1897 г. Предисловiе и редакцiя Н. А. Тройницкаго. Санкт–Петербургь: Типография "Общественная польза" Паровая Типо-Литографiя Н. Л. Ныркина, 1905, IX+270+120 стр. Санкт–Петербургь: Типографiя "Общественная польза" Паровая Типо-Литографiя Н. Л. Ныркина, 1905, IX+270+120 стр.
  22. ↑ 1 2 I. Тифлисская губернiя. — Борчалинскiй уѣздь. — IV. Трiалетскiй участокь, населенный пункт под номером 657 Arxivləşdirilib 2019-12-03 at the Wayback Machine. // Сводь статистическихь данныхь о населеніи Закавказскаго края, извлеченныхь изь посемейныхь списковь 1886 г. Издань, по распоряженію Главноначальствующаго гражданскою частію на Кавказѣ, Закавказскимь Статистическемь Комитетомь. Тифлись: Типографія И. Мартиросіянца, 1893 (без пагинации).
  23. ↑ 1 2 "არსარვანის საჯარო სკოლა, არჯევან-სარვანი" (gürcü). edu.aris.ge. 2016-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  24. ↑ "კულტურის ზოგიერთი უძრავი ძეგლისათვის ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის მინიჭების შესახებ" (gürcü). matsne.gov.ge. 2006-11-08. 2016-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  25. ↑ "არჯევან–სარვანის ეკლესია" (gürcü). saunje.ge. 2016-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
    Orijinal mətn (gürc.)
    არჯევან - სარვანი - სოფელია წალკის რაიონში, თრიალეთის ქედის სამხრეთ კალთაზე, ბაგეთის ტბის ჩრდილოეთით, წალკიდან 20 კმ-ზე, ზღვის დონიდან 1700 მ-ზე. არჯევან - სარვანის ძველი სახელია ახალშენი. არჯევან - სარვანი უწოდეს 1829-30 წწ-ში ჩამოსახლებულმა სომხებმა და ბერძნებმა. სოფელში შემორჩენილია ქართული ხუროთმოძღვრების სამი ძეგლი: გეგმით სწორკუთხა, დარბაზული ეკლესიების ნაშთები. ეკლესიები შიგნით და გარედან მოპირკეთებულია სუფთად გათლილი კვადრებით. მათ ირგვლივ სასაფლაოა. ერთ ერთ ეკლესიას სამხრეთით მთელ სიგრძეზე მინაშენი ჰქონდა, მეორე ეკლესიაში შემონახულია სამხრეთის კარის მორთულობა - ლამაზი კვეთილი ჯვარი. ყველაზე უკეთ შემონახული მესამე ეკლესიის კარ - სარკმელი შემკულია კვეთილი ჩუქურთმით. აღმოსავლეთ სარკმლის ნახევარწრიული სათაურის ქვეშ ყურძნის მტევანია ამოკვეთილი, ხოლო სარკმლის ორივე მხარეს - თითო შეწყვილებული ნახევარწვეტი. სამხრეთ კარის თავზე ასევე ნახევარწრიული სათაურია, რომლის ქვეშ კვეთილი კვარია გამოსახული. საკურთხევლში 2 ნიშია. ძეგლი გადახურულია კამარით. სამხრეთ, აღმოსავლეთ და დასავლეთ ფასადებს გასდევს ლამაზად დამუშავებული კვეთილი კარნიზი. აღმოსავლეთ სარკმლის ქვეშ ამოკვეთილ წარწერაში მოხსენიებულია გიორგი მეფე. ე.თაყაიშვილის ვარაუდით, იგი არის XI ს-ში მოღვაზე გიორგი I ან გიორგი II და აქედან გამომდინარე ძეგლს XI საუკუნით ათარიღებს.
  26. ↑ Второй отдѣлъ. — Списокь населенныхь мѣсть Кавказа, стр. 13 Arxivləşdirilib 2019-12-03 at the Wayback Machine. // Кавказскiй календарь на 1908 годь. Издань по распоряженiю Намѣстника Его Императорскаго Величества на Кавказѣ при Закавказскомь Статистическомь Комитетѣ, под редакцией Старшаго Редактора Статистическаго Отдѣла Д. Д. Пагирева. LXIII годь. Тифлисъ: Типографiя К. П. Козловскаго, 1907.
  27. ↑ Глава IV. Списокь населенныхь мѣсть Тифлисской губернiи и Закатальскаго округа, стр. 140. // Военный обзорь Тифлисской губернiи и Закатальскаго округа. Составиль Генеральнаго штаба подполковникь Филиповь. Санктпетербургь: Типографiя Товарищества «Общественная польза», 1872, 411 стр.
  28. ↑ Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края. Том VII. : Экономический быт государственных крестьян Борчалинского уезда, Тифлисской губернии, исследование А. Д. Ерицова. Тифлис: Типография А. А. Михельсона, 1887, стр. 412–413, 448.
  29. ↑ Второй отдѣлъ. — Списокь населенныхь мѣсть Кавказа, стр. 36 Arxivləşdirilib 2019-12-03 at the Wayback Machine. // Кавказскiй календарь на 1908 годь. Издань по распоряженiю Намѣстника Его Императорскаго Величества на Кавказѣ при Закавказскомь Статистическомь Комитетѣ, под редакцией Старшаго Редактора Статистическаго Отдѣла Д. Д. Пагирева. LXIII годь. Тифлисъ: Типографiя К. П. Козловскаго, 1907.
  30. ↑ Отдѣлъ Статистическiй. — Алфавитный списокь городовь и другихь населенныхь мѣсть Кавказа, стр. 185 Arxivləşdirilib 2022-04-07 at the Wayback Machine. // Кавказскiй календарь на 1910 годь. Издань по распоряженiю Намѣстника Его Императорскаго Величества на Кавказѣ Канцелярiей Намѣстника, подь редакцiей Вице–Директора Канцелярiи В. В. Стратонова. LXV годь, часть I. Тифлисъ: Типографiя и переплетная Т-ва "Либерман и К°", 1909, 928 стр.
  31. ↑ Отдѣлъ Статистическiй. — Списокь населенныхь мѣсть Кавказа, стр. 90 Arxivləşdirilib 2022-04-07 at the Wayback Machine. // Кавказскiй календарь на 1915 годь (LX г.). Издань по распоряженiю Намѣстника Его Императорскаго Величества на Кавказѣ канцелярiей намѣстника. Съ приложенiемь: 1) Пребыванiе Его Императорскаго Величества Государя Императора на Кавказѣ въ 1914 г. (съ тремя рисунками); 2) Карта Кавказского края въ 40 верстн. масштабѣ (въ краскахъ). Подь редакцiей А. А. Эльзенгера и Н. П. Стельмащука. Тифлисъ: Типографія Канцеляріи Намѣстника Е.И.В. на Кавказѣ, 1914.
  32. ↑ "Aşıq Dəllək Paşa (1886–1976)" (az.). zim.az. 2014-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  33. ↑ Müşfiq Borçalı. "Ələddin Rövşənoğlunun şeirləri" (az.). zim.az. 2016-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-24.
  34. ↑ Müşfiq Borçalı. "Ruhun şad olsun Məcid Borçalı ! ..." (az.). zim.az. 2016-04-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-29.
  35. ↑ Ələddin Rövşənoğlu. "Haqqdan yanan çıraq sönməz — onu bil" (az.). zim.az. 2016-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ərcivan-Sarvan&oldid=7622768"