Abakan çayıXakasiya ərazisindənn axan, Yenisey çayının sol qolunu təşkil edir. Çayın uzunluğu 327[2] km təşkil edir. Ümumi su toplayıcı hövzəsinin sahəsu 32000[2] km² təşkil edir.

Abakan çayı
xak. Ағбан
rus. Енисе́й
rus. Енисе́й
Ölkə  Rusiya
Mənbəyi Qərbi Sayan[1], Altay dağları[1]
 • Yüksəkliyi 1959 m
Mənsəbi Yenisey
 • Yüksəkliyi 243,6 m
Uzunluğu 514 km
Su sərfi 381 m³/s
Hövzəsinin sahəsi 32000 km²
Abakan çayı (Rusiya)
mənbəyi
mənsəbi
Abakan Rusiyanın fiziki xəritəsində:

51°18′36″ şm. e. 88°30′29″ ş. u.HGYO

53°44′03″ şm. e. 91°29′55″ ş. u.HGYO
DSR[rus.] 17010300212116100012818
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
 
Yeniseyin hövzəsi

Abakan çayı Xaxasiya ərazisində mövcud olan səkkiz inzibati rayondan beşının ərazisindın axır: Askiz, Altaysk, Beysk, Taştıpsk, Usr-Abakan.

Abakan çayını əmələ gətirən ısas Çaylar olan Böyük Abakan və Kiçik Abakan çayları öz başlançıqlarını Qərbi Sayan və Altay dağlarından götürür. Çay Samoxval dağları önündə Krasnoyarsk su anbarına tökülür. Yixarı axarlarda çay dərin ensiz yataqla axır. Böyük Monok kəndi yaxınlığında yatağı birdən genişlənir. Butadan Minusinski novuna axır. Burada çay çoxlu qollara ayrılır. Çay əsasın qar və uağış suları ilə qidalanır. Su səthinin buz bağlaması noyabrın sonlarından aprelin sonlarına qədər davam edir. Abakan çayının Yeniseyə tökülyü hissədə Abakan şəhəri yerləşir. Üstəlik çay sahilində Abaza, Domojakov kəndi, Raykov kəndi yeeləşir. İllik orta su sərfiyyatı 381 m³/s, Abaz rayonunda isə — 308mм³/s təşkil edir.

Abakan çayının orta aylıq axını (m³/s) Abaz məntəqəsində 1936 - 1999 illər üzrə statistikası[3].

Sahilləri

redaktə

Sahilllərində yerləşən inzibati mərkəzlər Abaza, Askiz kəndi, Belıy YarXaxasiyanın paytaxtı olan Abakan şəhəri yerləşir. Sahillərində müasir avtomagistral yerləşir. Abakan 150 km məsafədə dağ çayı xüsusiyyətlərini daşıyır. Çayın sol qolları əsasən Kuznes öndağlığında, sağ qolları isə Qərbi Sayan ərazisində formalaşır.

Qolları

redaktə

(Mənsəbə olan məsafə)
(uzunluğu >50 km)

4 km: Yuxarı Abakan

53 km: Uybat (uzunluğu 162 km)

57 km: Zauybatski kanal

70 km: Beya çayı (uzunluğu 71 km)

86 km: Komışta (uzunluğu 52 km)

102 km: Askiski kanalı

105 km: Utı çayı (uzunluğu 50 km)

116 km: Askiz çayı (uzunluğu 124 km)

121 km: Tabat (uzunluğu 53 km)

148 km: Taştıp çayı (uzunluğu 136 km)

148 km: Sos çayı (uzunluğu 51 km)

162 km: Böyük Monok

176 km: Böyük Arbatı

181 km: Böyük Xaraçul

181 km: Kiçik Arbatı

190 km: Xajul

192 km: Jambaş (uzunluğu 84 km)

201 km: Kinya

209 km: Kanjul

215 km: Kayzas

231 km: Ona (uzunluğu 157 km)

251 km: Tayzas

252 km: Matur çayı

257 km: Kuska

261 km: Açola

268 km: Berezovaya çayı

269 km: Kazlı

269 km: Verxnı Xaraxol

280 km: Qremuçaya çayı

288 km: Kizas çayı

296 km: Srednaya ada

301 km: Beltrest

307 km: Verxnı Kurçel

314 km: Kazas

318 km: Tajejuk

318 km: Kamzas

327 km: Kiçik Abakan (Uzunluğu 117 km)

337 km: Kazır çayı

351 km: Konsu çayı

356 km: Besyolenkaya

364 km: Oqnevka

374 km: Ozernaya çayı

389 km: Bolşoy Kızırsuq

394 km: Иксу

399 km: Bayqul çayı

406 km: Kamenuşka

413 km: Beje

419 km: Albas

431 km: Taştuuzuk

438 km: Beduy

442 km: Konıy

458 km: Katazan

460 km: Kubuy

462 km: Koertu

481 km: Kairsu

484 km: adsız

494 km: Soktıozek

495 km: Erimat

506 km: Tamtusu

İstinadlar

redaktə
  1. 1 2 АБАКАН // Абакан • Большая российская энциклопедия - электронная версия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
  2. 1 2 "Река Абакан". Государственный водный реестр. 2013-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-27.
  3. "Abakan at Abaza". 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-11.