Adolf fon Bayer

İohann Fridrix Vilhelm Adolf fon Bayer (alm. Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer‎; 31 oktyabr 1835^[…], Berlin – 20 avqust 1917^[…], Münxen) — Alman kimyaçısı.

Adolf fon Bayer
alm. Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer‎
Doğum adı	Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer
Doğum tarixi	31 oktyabr 1835(1835-10-31)[…]
Doğum yeri	Berlin, Brendenburq əyaləti[d], Prussiya
Vəfat tarixi	20 avqust 1917(1917-08-20)[…] (81 yaşında)
Vəfat yeri	Münxen, Yuxarı Bavariya, Bavariya Krallığı, Almaniya Reyxi[d]
Elm sahəsi	üzvi kimya
İş yerləri	Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti, Humboldt adına Berlin Universiteti, Strasburq Universiteti
Təhsili	Humboldt adına Berlin Universiteti, Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti, Heydelberq Universiteti, Gent Universiteti
Elmi rəhbərləri	Robert Vilhelm Bunzen, Fridrix Avqust Kekule
Tanınmış yetirməsi	Henrix Viland
Üzvlüyü	London Kral Cəmiyyəti, Dei Linçei Akademiyası, Göttingen Elmlər Akademiyası[d], Peterburq Elmlər Akademiyası, İsveç Kral Elmlər Akademiyası, Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası, Rusiya Elmlər Akademiyası, Prussiya Elmlər Akademiyası[d], Bavariya Elmlər Akademiyası[d], ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1898–)
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

İohan Fridrix Vilhelm Adolf fon Bayer Prusiya ordusunun zabiti olan, coğrafiya və atmosferde işığın sınmasına aid elmi işlərin müəllifi olmuş İohan Yakob Bayerin böyük oğlu idi.

Bayer 1853-cü ildə Fridrix Vilhelmin gimnaziyasını bitirdikdən sonra Berlin Universitetine daxil olur və iki il ərzində riyaziyyat ve fizikanı öyrənməklə məşğul olur. Bir il orduda xidmət etdikdən sonra Heydelberq Universitetinin telebesi olur və Robert Bunzenin rəhbərliyi altında kimyanı öyrənməyə başlayır. Əvvəlcə o, fiziki kimya ilə məşğul olur, amma sonra üzvi kimya ilə maraqlanaraq Fridrix Avqust Kekulenin Heydelberqdəki laboratoriyasında çalışır. Burada Bayer arsenin üzvi birləşmələrinin öyrənilməsi sahəsində tədqiqatlar aparır və bu işə görə ona doktorluq dərəcəsi verilir.

1858-ci ildən o, iki il ərzində Kekule ilə birlikdə Belçikada Qentsk Universitetinde çalışır, sonra Berlinə qayıdır və Berlin ali texniki məktəbində kimyada mühazirə oxuyur. 1872-ci ildə Bayer Strasburqa köçür və Strasburq Universitetinin professoru olur.

1875-ci ildə Yustus fon Libix öldükdən sonra Bayer bu məşhur üzvi kimyaçının sələfi olaraq Münxen Universitetinin kimya professoru vezifəsini tutur.

1885-ci ildə Bayerin 50 yaşı tamam olan gün onun Almaniya qarşısındakı böyük xidmətləri nəzərə alınaraq ona irsi titul veilir.

Bayerin elmi işləri əsasən sintetik üzvi kimyaya və stereokimyaya aid olur. Bayerin ilk əhəmiyyətli işi XIX əsrin 50-ci illərinin sonunda Bunzenin laboratoriyasında aldığı ən sade arsen üzvi birləşmələrin tədqiqatına həsr olunmuşdu. Bayer barbitur turşusunu və barbituratları kəşf etmişdi. 1866-cı ildə indiqonun reaksiyası ilə izahın almışdır. Ammoniakın asetaldehid ilə kondensasiyasınını apararaq Q. E. Armstronq ilə eyni zamanda benzolun sentrik formulunu təklif etmişdir.

1888-ci ildən struktur nəzəriyyəsinə sis-trans-izomerliyi daxil etmiş, 1896-cı ildə bir sıra terpenlərdə sis-trans izomerliyi müşahidə etmişdir.

1835-ci ildə oktyabrın 31-də Berlində doğulmuş Bayer 1917-ci ilin avqustun 20-də vəfat etmişdir.

Elmi fəaliyyəti

Bayer ilk kimyəvi kəşfini 12 yaşında yeni ikiqat duz — mis və natrium karbonat alaraq etdi.

Bayerin elmi işi əsasən sintetik üzvi kimya və stereokimyaya aiddir. Bayerin ilk mühüm işi 50-ci illərin sonlarında Bunsenin laboratoriyasında apardığı ən sadə üzvi arsen birləşmələrinin tədqiqi idi. Bayer barbiturik turşu və barbituratları kəşf etdi (1864).

İndiqonun sintezi 1866-cı ildə indiqonun oksidləşməsi ilə izatini əldə etdi (ilk dəfə 1841-ci ildə fransız kimyaçısı O. Loran tərəfindən təcrid olunub) və üzvi birləşmələrin sink tozu ilə reduksiya edilməsi metodunu üzvi sintez praktikasına daxil etdi. 1869-cu ildə (alman kimyaçısı A. Emmerlinqlə birlikdə) o-nitrosinnamik turşusunu kalium hidroksidlə, sonra onun törəmələrini, o cümlədən izatini birləşdirərək indolu sintez etdi. O, ammonyakın asetaldehidlə kondensasiyası yolu ilə pikolinlər və kollidinlər əldə etmişdir (1870). O, naftalini tetrahidronaftalinə, mezitiləni isə tetrahidromesitilenə qədər azaldıb (1870). Q. Karo ilə birlikdə 1870-ci ildə etilanilindən indol sintez etdi. 1879-cu ildə o, indofenil reaksiyasını — konsentratlaşdırılmış sulfat turşusunun iştirakı ilə benzolun izatinlə qarışdırıldığı zaman mavi rəngin görünməsini kəşf etdi. Dinitrofenildiasetilendən indiqonun sintezini aparmış (1883) və onun struktur formulunu təklif etmişdir; Bayerin bu işləri sintetik indiqonun sənaye istehsalını mümkün etdi. O-di(bromometil)benzol və natrium malonik esterindən (1884), tereftalik turşudan (1886) və heksahidroftalik turşunun həndəsi izomerlərindən (1888) inden alınmışdır.

Gərginlik nəzəriyyəsi 1885-ci ildə Bayer karbohidrogen dövrlərinin gücünün karbon-karbon bağları arasındakı bucaqlardan asılılığını təyin edən stress nəzəriyyəsini (Spannungstheorie) irəli sürdü.

1. Karbon atomu adətən tetravalentdir.
2. Dörd valentliyin hamısı bir-birinə ekvivalentdir.
3. Bu dörd valentlik kosmosda bərabər paylanmışdır və topa yazılmış müntəzəm tetraedrin künclərinə uyğun gəlir.
4. Bu dörd valentlik vasitəsilə bağlanan atomlar və qruplar öz-özünə yerlərini dəyişə bilməzlər. Sübut: iki a, b, b, d-tetraəvəz edilmiş metan törəməsi var. Le Bel-van't Hoff qanunu.
5. Karbon atomları bir, iki və ya üç valentliklə bir-birinə bağlana bilər.
6. Bu birləşmələr ya açıq, ya da dövrəyə bənzər qapalı zəncirlər əmələ gətirirlər".

Bayerin "gərginlik nəzəriyyəsi"nin əsasını yeddinci, əlavə müddəanın ikinci hissəsi təşkil edir: "7. Karbon atomunun dörd valentliyi topun mərkəzini tetraedrin küncləri ilə birləşdirən və bir-biri ilə 109°28' bucaq əmələ gətirən istiqamətlərdə hərəkət edir. Bu cazibə istiqaməti sapa bilər ki, bu da sapmanın böyüklüyü ilə artan gərginliyə səbəb olur.

Tsiklik birləşmələrin karbon skeletini düz çoxbucaqlı hesab edən alim, içindəki gərginliyi poliqonun daxili bucağı ilə karbon atomları arasındakı normal tetraedral bucaq arasındakı fərqin mütləq dəyərinin yarısı olaraq təyin etdi, 109 ° 28 ', beş və altı üzvlü dövrlərin niyə ən sabit olduğunu izah edən.

"Stress nəzəriyyəsi" E. E. Vaqner, V. V. Markovnikov, A. Verner, S. S. Nametkin tərəfindən tənqid edildi, lakin dövrlərin qeyri-planar quruluşu ilə bağlı sonrakı tədqiqatlar (G. Zakss, E. V. M. More, D. Barton , O. Hassel) və tetraedrin künclərinin deformasiyası təkcə dövrün əmələ gəlməsinin təsiri altında deyil, həm də şərti əvəzetmə reaksiyaları zamanı (K. K. İnqold) Bayer nəzəriyyəsini təsdiq etməyə imkan verdi.

Benzol formulu 1887-ci ildə G. E. Armstronq (1848–1937) ilə eyni vaxtda Bayer müasir elektron formuluna ən yaxın olan benzolun mərkəzli düsturunu təklif etdi (Partington J. R., op. cit. cild 3, səh. 802 -.805).

1887-ci ildə o, benzoldakı bütün karbon atomlarının eyniliyini eksperimental olaraq sübut etdi və (G. E. Armstronqla eyni vaxtda) benzolun mərkəzli düsturunu təklif etdi. Struktur nəzəriyyəsinə cis-trans izomerizm konsepsiyasını daxil etdi (1888); 1896-cı ildə bir sıra terpenlərdə cis-trans izomerizmini kəşf etdi.

Elmi məktəb Adolf fon Bayer alman üzvi kimyaçılarının böyük bir məktəbi yaratdı; tələbələri arasında Q. O. Viland, K. Qrebe, K. T. Liberman, V. Meyer, E. Fişer, E. Buxner və başqaları var idi. Münhenə köçdükdən sonra onun laboratoriyası evin yanında yerləşirdi və Bayer bütün təcrübəçilərə şəxsən nəzarət edirdi.

O, universitetdə mühazirələr oxuyaraq, "Mən insanları dənizə ataram, bacardıqca üzərim" prinsipi ilə mürəkkəb üzvi sintezlərin və bir çox düsturların ətraflı təsvirini verirdi. O, həmçinin mühazirələri təcrübələr və həyatdan nümunələrlə müşayiət edərək, orqsintezin mürəkkəb proseslərini başa düşmək üçün vizual təsvirin zəruri olduğuna inanırdı. Məsələn, nişasta haqqında mühazirə zamanı onun müxtəlif fermentlər tərəfindən hidrolizinə toxunan Bayer, köməkçiyə düyü sıyığını çeynəməyi təklif etdi ki, tamaşaçılar bu fermentlərdən birinin də tüpürcəkdə olduğuna əmin olsunlar: qlükoza bunun nəticəsində əmələ gəlir. nişastanın hidrolizi.

Mükafatları

Bayer 1905-ci ildə "üzvi kimyanın inkişafında və üzvi boyalar və hidroaromatik birləşmələr sahəsində işləri sayəsində kimya sənayəsinin inkişafında xidmətlərinə görə" Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Onun aşağıdakı təltifləri də var;

• London Kral Cəmiyyətinin Devi medalı;
• Berlin Elmlər Akademiyasnın üzvü
• Alman kimya cəmiyyətinin üzvü
• Libx medalı
• 1911-ci ildə alman kimyaçılar cəmiyyəti Adolf fon Bayerin adına mükafat və medal təsis etmişdir.

Elmi əsərləri

1. Волков В.А., Вонский Е. В., Кузнецова Г.И. Выдающиеся химики мира. — М.: Высшая школа, 1991.
2. Байер (Baeyer) Адольф // Ангола — Барзас. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — С. 530. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969–1978, т. 2).
3. Байер, Адольф // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.