Akademik silsiləsi (Baykal)
Akademik silsiləsi — Baykal gölünün şimal və mərkəzi hövzələrini bölən sualtı silsiləsi. Hövzələrin ayrılması, müvafiq olaraq cənub-qərbdən və şimal-şərqdən Akademik silsiləsinə bitişik Olxon və Uşkan adalarını əhatə edən diaqonal bir körpüdür[1].
| Akademik silsiləsi | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Uzunluğu | 100 km |
| Yerləşməsi | |
| 54°04′59″ şm. e. 108°25′59″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Rusiya |
|
|
|
.jpg)
Formalaşma
redaktəMiosenin əvvəlində indiki Kiçik dəniz boğazı, Olxon adası və Akademik silsiləsinin yerində, kiçik (dərinliyi bir neçə on metrə qədər olan) göllər, habelə torf bataqlıqları əmələ gəlmişdir[2].
Beləliklə Orta Miosenə qədər (təxminən 8–9 milyon il əvvəl) gələcək sualtı silsilə Baykal gölünün şimal sahili idi. Tədricən göl şimala doğru genişlənməyə başladı. Bunun nəticəsində yeni bir hövzə meydana gəldi. Bu nəticəyə tədqiqatçılar alt çöküntüləri araşdırdıqdan sonra gəlirlər: cənubi və mərkəzi hövzələrdə çöküntülərin qalınlığı təxminən 8 min metr, şimalda isə cəmi 4–5 min metrdir.
Mərkəzi hövzənin şimal sərhədi batdıqca, əvvəlcə Akademik silsilə və Müqəddəs Burun bloklarını ayıran boğaz meydana çıxır, həmçinin Şimal hövzənin daşması da başlayır. Sonra Son Miosendə, (7–9 milyon il əvvəl) massivin ortasında başqa bir boğaz meydana gəlir. Ümumiyyətlə bu sualtı silsilənin əmələ gəlməsi Pleystosennin sonuna qədər davam etmişdir.
Geoloji quruluş və morfologiya
redaktəAkademik silsilə Olxon adası ilə geoloji cəhətdən bağlıdır və tərkibində Primorski silsiləsinə bənzər tək bir depressiyaarası atıcıdır. Massiv özü Olxondan şimal-şərqə, Uşkan adalarına qədər uzanır. Yuxarıdakı adaların daxil olması ilə birləşdirilmiş körpünün uzunluğu 200 km, silsilənin özü 100 km-ə yaxındır. Baykal gölünün dibindəki maksimal hündürlüyü bütövlükdə 1848 m-ə çatır (Uşkan adaları).
Massivin relyefi asimmetrikdir. Cənub-şərqdən Olxon, şimal-qərbdən isə Uşkan çatı ilə sərhədlənir. Silsilə boyunca Akademik çatı keçir. Bu çat onu iki bloka bölür: qalxmış şimal-qərb və enmiş cənub-şərq.
Şimal-qərb bloku rəngarəng bir relyefə sahibdir. Üzərindəki yağıntının gücü sıfırdan bir neçə yüz metrə qədərdir.
Cənub-şərq bloku çat boyunca uzanır və qalınlığı 1–1.5 km olan çöküntülər tərəfindən örtülür (qazma işlərinin nəticələrinə görə silsilənin yuxarısındakı çöküntü süxurlarının qalınlığı təxminən 1 km-dir). Bu blokun yağışları Miosenin müxtəlif mərhələlərinə aiddir.
Akademik silsiləsinin təməlinin əsası yaşı 2 milyard ildən yuxarı olan qədim Arxean-Proterozoy kristal şistləri və qneysləri üzərində qurulub.
Araşdırılması
redaktəSilsilə 1932-ci ildə Sovet geoloq-limnoloqu Q. Y. Vereşqin tərəfindən kəşf edilmişdir[3].
1995–1996-cı illərdə silsilə rusr-belçika elmi ekspedisiyası tərəfindən araşdırılmış, nəticədə relyefi və quruluşu haqqında çoxlu məlumatlar əldə edilmişdir.
2009-cu ilin iyul ayında ""Mirı" na Baykale" elmi ekspedisiyası çərçivəsində dərin dənizlərdə üzən Mir-1 və Mir-2 sualtı gəmiləri Akademik silsiləni araşdırmaq üçün suya salınır. Bu ekspedisiya zamanı elm adamları onun əsasını qoyan qayaları araşdırdılar və nümunələrini götürdülər.
İstinadlar
redaktə- ↑ Логачёв Н.А. История и геодинамика Байкальского рифта // Геология и геофизика. — Т. 44, № 5. — С. 391–406. Архивировано 21 февраля 2015 года.
- ↑ Хлыстов О. М., Мац В. Д., Воробьева С. С., Климанский А. В., де Батист М., Черамикола С. Строение и развитие подводного Академического хребта // Геология и геофизика. — 2000. — Т. 41, № 6. — С. 819–824.
- ↑ Байкал: природа и люди: энциклопедический справочник / Отв. ред чл.-корр. РАН А. К. Тулохонов. — Улан-Удэ: ЭКОС: Издательство БНЦ СО РАН, 2009. — 608 с. — ISBN 978-5-7925-0306-9.