Alopekis
Alopekis (yun. Αλωπεκίς) — Yunanıstan və onun qonşu bölgələrində, xüsusilə Balkan yarımadasında yaşayan kiçikölçülü it növü. Alopekis itləri iti qulaqlara, əyri quyruğa və ikiqat kürkə sahibdir. Bu cins ovçu, gözətçi və sürü idarəetməsi kimi müxtəlif məqsədlər üçün yetişdirilmişdir. Alopekis itlərinə Yunanıstanın müxtəlif bölgələrində, xüsusilə kənd təsərrüfatı və kəndlərə aid ərazilərdə daha çox rast gəlinir. Bu cinsin kritik dərəcədə nəsli tükənməkdədir və indiki dövrdə qalan nümunələrinin sayı məlum deyil.
| Alopekis | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
|
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
|
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin |
||||
| ||||
Alopekis cinsi Beynəlxalq İtçilik Federasiyası tərəfindən tanınmır.[1]
Etimologiyası
redaktəQədim yunan dilindəki "alōpekís" sözü "tülkü və it arasında qarışıq" mənasını verir. Aristofan kimi qədim müəlliflər də bu itləri "Kunalṓpēx" adı ilə təsvir etmişdilər ki, bu da eyni mənanı daşıyır. Alopekis itinin müxtəlif əlavə adları da vardır, bunlara "Alepuditsa", "Alepudoskilo", "Venetaki", "Zaxaroskilo", "Moropa", "Bombis", "Bubudi", "Tsupi" və ya "Tsupaki" və "Fneli"/"Fnoudi" (yerli dialektlərdə) daxildir.
Tarixi
redaktəAlopekis itlərinin Yunanıstanda təbliği və əhliləşdirilməsi Mikena dövrü (e.ə. 1750-ci illər) öncəsinə gedib çıxır.[2] İlk təsvirlər Paleolit və Neolit dövrü ilə əlaqələndirilir. Fessaliya bölgəsində tapılan bir daş üzərində Alopekis itinin silueti təsvir edilmişdir və bu əsər Afina Arxeologiya Muzeyində nümayiş etdirilir. Bu tapıntı cinsin tarixən eyni dövrə və coğrafi əraziyə aid olduğunu göstərir. Bu, Yunanıstanda tapılan ən qədim it təsviridir. Oxşar bir tapıntı da Rafina bölgəsində tapılmışdır və Erkən Tunc dövrü (e.ə. 2500–2100-cü illər) ilə əlaqəlidir.[2][3][4] Qədim yunan klassik müəllifləri, məsələn, Aristotel,Ksenofon və Aristofan bu cinsidən bəhs etmişlər. Ksenofon Alopekisi Yunanıstanın əsas ov itlərindən biri kimi təsvir edir. Qədim müəlliflər, o cümlədən Ksenofon, Alopekisin itlərlə tülkünün qarışığı olduğuna inanıblar.[5]
Sahibsiz Alopekislərin insanlar tərəfindən kütləvi öldürülməsindən sonra bu növün populyasiyası kəskin şəkildə azalmışdır. İndiki dövrdə Alopekis itlərinin kiçik populyasiyaları yalnız Yunanıstanın şimalında mövcuddur. Yunanıstanın yerli cəmiyyətləri bu cinsi qorumaq üçün işlər aparırlar.[5][6]
Təsviri
redaktəAlopekis itləri kiçik, tülkü bənzəri və nisbətən qısa tükə sahibdir. Onların başları üçbucaqlı şəkildədir. İti qulaqları və yarı əyilmiş quyruqları var. Bədənləri boylarından uzun olub, ümumi bədən quruluşları və sümük quruluşları simmetrikdir. Bədənləri möhkəm və əzələlidir, ayaqları qısa deyil. Cins primitiv itlər arasında yer alır. Cinsin ölçüləri, təkamül və süni seçmə vasitəsilə ardıcıl kiçilməni göstərir. Alopekis itləri ortalama 25–30 sm hündürlüyə malikdir və orta çəkisi 4–7 kq arasında dəyişir.[7][8]
Alopekis itləri adətən nazik və ya incə kürkə sahib olmurlar və alt kürkləri daim qoruyucu və izolyasiyaedici keyfiyyətə malikdir, çünki bu cins kiçik və orta ölçülü, ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş bir itdir və çöldə rahatlıqla yaşaya bilmək qabiliyyətinə sahibdir. Kürkə qulluq etmək asandır və onun teksturası və keyfiyyəti itin təmiz qalmasına kömək edir. Alopekis təbii olaraq çox təmizdir və tez-tez və diqqətlə özlərini təmizləyirlər. Bütün rənglər və rəng birləşmələrindən istifadə edərək yetişdirilməsi qəbul edilir, lakin albino (pigmenti olmayan) rənglərə icazə verilmir. Ən çox yayılan rənglər ağ, qara, qəhvəyi və iki rəngin qarışığıdır (ağ və qara, ağ və qəhvəyi ləkələr, qara və ağ, qəhvəyi və qırmızı işarəli).[9]
Temperamenti
redaktəAlopekis itləri yoldaş olaraq çox itaətkar, səssiz və sahibinə sadiqdirlər. Bu itlər, adətən, insanlara qarşı çox həssas və dostcanlıdır, lakin eyni zamanda diqqətli və qoruyucu bir xarakterə malikdirlər. Onlar digər kənd təsərrüfatı heyvanlarını qorumaqda çox yaxşıdırlar və uşaqlarla yaxşı münasibət qururlar. Alopekislər həmçinin yaxşı ovçulardır, xüsusilə siçovullar kimi zərərvericilərə qarşı mübarizədə mükəmməldirlər. Bu cinsin itləri yüksək enerji səviyyəsinə sahibdirlər və uzun məsafələri rahatlıqla qət edə bilirlər. Onlar həm şəhər, həm də kənd mühitində uyğunlaşa bilən çox yönlü itlərdir və hər yaşdan olan insanlar üçün uyğun yoldaşlar ola bilərlər.[8]
İstifadəsi
redaktəAlopekis itləri Yunanıstanda uzun müddət istifadə olunmuşdur və ənənəvi olaraq siçovul və siçan kimi gəmiricilərin məhv edilməsində, eləcə də quzuların və toyuqların tülkülər, çaqqallar və ilanlardan qorunmasında istifadə olunub. Onların kiçik-orta ölçülü bədənləri, onları yumurtlayan toyuq və ördəklərlə birgə həyətə yerləşdirmək üçün əlverişli edir, həmçinin böyük yunan çoban itləri və mal-qara qoruyan itlərlə yaxşı işləyirlər. Bu cins yaxşı bir gözətçi itidir, lazım olduqda cəsarət və güc göstərərək qoruma təmin edir.[10]
İstinadlar
redaktə- ↑ "Fédération Cynologique Internationale". www.fci.be. 2023-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-20.
- ↑ 1 2 Новости, Р. И. А. "Древнейшая в Греции порода собак алопекис вымирает" [The oldest dog breed in Greece, the Alopekis, is becoming extinct.]. РИА Новости (rus). 2013-02-11. 2023-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-10.
- ↑ "Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Νεολιθικές Αρχαιότητες" [National Archaeological Museum, Neolithic Antiquities]. National Archeological Museum (yunan). 2017-02-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- ↑ "Αρχαιοελληνική ράτσα σκύλου «ζει και κινδυνεύει»" [Ancient Greek breed of dog "alive and endangered"]. ΤΟ ΒΗΜΑ (yunan). 2013-02-08. 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-11.
- ↑ 1 2 Xenophon. CYNEGETICUS [THE SPORTSMAN ON HUNTING] (qədim yunan). Dakyns, H.G. tərəfindən tərcümə olunub. 2021-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-12.
- ↑ Aristotle. Aristotle's History of Animals (qədim yunan). Cresswell, Richard tərəfindən tərcümə olunub. 2023-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-12.
- ↑ Sutter, Nathan B.; Bustamante, Carlos D.; Chase, Kevin; Gray, Melissa M.; Zhao, Keyan; Zhu, Lan; Padhukasahasram, Badri; Karlins, Eric; Davis, Sean; Jones, Paul G.; Quignon, Pascale; Johnson, Gary S.; Parker, Heidi G.; Fretwell, Neale; Mosher, Dana S. "A Single IGF1 Allele Is a Major Determinant of Small Size in Dogs". Science (ingilis). 316 (5821). 2007-04-06: 112–115. Bibcode:2007Sci...316..112S. doi:10.1126/science.1137045. ISSN 0036-8075. PMC 2789551. PMID 17412960.
- ↑ 1 2 "Πρότυπο Φυλής Αλωπεκίς" [Alopekis Breed Standard]. Dogpark.gr (yunan). 2020-07-22. 2022-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-11.
- ↑ Studdert, Virginia P.; Gay, Clive C. Saunders Comprehensive Veterinary Dictionary E-Book (ingilis). Elsevier Health Sciences. 2011. 37. ISBN 978-0-7020-4744-2. 2023-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-02.