Ammonyak

Ammonyak (NH₃) — Hidrogenin nitridi olub, kəskin iyli və normal şəraitdə rəngsiz qazdır.

Ammonyak
Ümumi
Kimyəvi formulu	NH3
Molyar kütlə	17.0306 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	0.7723 (n.ş.) q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	-77.73 °S
Qaynama nöqtəsi	-33.34 °S
Öz-özünə yanma temperaturu	651 ± 1 °C
Buxarın təzyiqi	8,5 ± 0,1 atm
Kimyəvi xassələri
Turşunun dissosasiya sabiti $pK_{a}$	9,21 ± 0,01
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	[7664-41-7]
PubChem	222
RTECS	BO0875000
ChEBI	16134
BMT nömrəsi	1005
ChemSpider	217

Adın mənşəyi

Adın mənşəyi Köhnə Misirə əsaslanır. Amon məbədinin isidilməsində istifadə edilən qazlardan, məbədin divarlarında, tavanında süfrə duzu kimi ağ kristallar halındakı ammonium xlordan istifadə edilmişdir. Adı həmin dövrdə "Amonun Duzu" adlanırdı.

Alınması

Laboratoriyada Ammonyakı almaq üçün Ammonium duzlarına qələvilərlə təsir edilərək alınır.

2NH₄Cl + Ca(OH)₂ →^t CaCl₂ + 2H₂O + 2NH₃

Sənayedə isə "Qaber üsulu" ilə sintez edilir:

$\mathrm {N_{2}+3\ H_{2}\longrightarrow 2\ NH_{3}}$

${\mathsf {NH_{3}+H^{+}\longrightarrow NH_{4}^{+}}}$

${\mathsf {NH_{3}+H_{2}O\rightarrow NH_{4}^{+}+OH^{-}}}$ K_o=1,8×10⁻⁵

Onu daş kömürün oksidləşməsindən almaq olar.

Kimyəvi xassələri

Ammonyakın mühüm kimyəvi xassələrindən biri onun turşularla duz əmələ gətirməsidir:

${\mathsf {NH_{3}+HNO_{3}\rightarrow NH_{4}NO_{3}}}$

${\mathsf {2NH_{3}+2K\longrightarrow 2KNH_{2}+H_{2}}}$

Ammonyakın oksidləşməsi

${\mathsf {2NH_{3}+NaOCl\longrightarrow N_{2}H_{4}+NaCl+H_{2}O}}$

• Ammonyak 1000 °C
• ${\mathsf {2CH_{4}+2NH_{3}+3O_{2}\rightarrow 2HCN+6H_{2}O}}$
• ${\mathsf {NH_{4}OH=NH_{3}+H_{2}O}}$
• Ammoniyak duz komplekslərinin alınması
• ${\mathsf {Cu(NO_{3})_{2}+4NH_{3}\rightarrow [Cu(NH_{3})_{4}](NO_{3})_{2}}}$
• ${\mathsf {Cu_{3}(PO_{4})_{2}+12NH_{3}\rightarrow [Cu(NH_{3})_{4}]_{3}(PO_{4})_{2}}}$
• ${\mathsf {Cu(CH_{3}COO)_{2}+4NH_{3}\rightarrow [Cu(NH_{3})_{4}](CH_{3}COO)_{2}}}$
• ${\mathsf {AgNO3+2NH_{3}\rightarrow [Ag(NH_{3})_{2}]NO_{3}}}$

Ammonyak istehsal edən kalonka, 1921-ci ildə tikilib BASF

NH₃ güclü reduksiyaedicidir. Qızdırıldıqda metal oksidlərini reduksiya edir, özü isə sərbəst azota qədər oksidləşir. Məhz bu səbəbdən NH₄⁺ ionu və oksidləşdirici turşulardan əmələ gəlmiş duzlar parçalanarkən, ayrılan ammonyak azota və azot 1-oksidinədək oksidləşir:

3CuO + 2NH₃ →^t CaCl₂ 3Cu + N₂ + 3H₂O

3Fe₃O₄ + 8NH₃ →^t CaCl₂ 9Fe + 4N₂ + 12H₂O

Fiziki xassələri

Ammonyak rəngsiz qaz olub, kəskin iylidir. Yaxşı termodinamiki xüsusiyyətlərə malikdir. Amonyakın normal qaynama temperaturu −33,30 C-dir. Adi iş şəraitində buxarlandırıcıda təzyiq atmosfer təzyiqindən yüksək, qaynama temperaturunda vakuum isə −33,30 C-dən aşağı tələb olunur. Kondensatorda suyun soyudulmasında təzyiq 0,8…1,3 MPa-dır. Soyuducu agent kimi 1874-cü ildən istifadə olunur. Ammonyakın nisbətən böyük həcmi soyutma məhsuldarlığı kompressora daxil olan soyuducu agentin cüzi həcmindən asılı olur. Buna görə də ammonyak maşınları yığcamdır.

Ammonyak yağda həll olmur, ancaq suda intensiv udularaq hopur. Qeyri kiplikdən keçən ammonyakın azalmasında onu iyə görə asan müəyyənləşdirmək olur. Ammonyakın axması (itməsi) xüsusi məhlul hopdurulmuş indikator ilə təyin edilir. İşlədilmədən qabaq kağız silinir və hardan ammonyak axırsa ora yaxınlaşdırılır. Ammonyakın artması ilə havada kağızın rəngi moruq rəngi alır. Qara metallarla (çuqun, polad) ammonyak reaksiyaya girmir, nəmliyin əmələ gəlməsində isə sink, mis və onun xəlitəsini yeyir. Ona görə də ammonyakla işləyən maşınların hissələri mis və onun xəlitəsindən olmamalıdır.

Ammonyak mühitinin çatışmamazlıqları insan orqanizminə mənfi təsir göstərməsidir. O kəskin xarakterli iyə malik olub, göz giləsini, mədəni, nəfəs yollarını qıcıqlandırır və nəfəs orqanlarında ağrı, dəridə yanıq əmələ gətirir. Həcmi kondensasiya 0,0005% olduqda havada onun artması hiss olunur. Əgər havada ammonyak həcmə görə 0,5%-dən artıq olarsa, onda arasıkəsilmədən daxil olması zamanı zəhərlənmə ola bilər.

İstifadə edilməsi

Ammonyak gübrə, dərman, boya, ətir kimi maddələrin sintezlənməsinin ilk mərhələsində istifadə edilir. Ammonyak canlılar üçün zəhərli bir maddədir, istifadə edərkən diqqət yetirilməsi vacibdir. Bir çox yerlərdə ammonyak adı altında satılan maddələr ammonyakın sulu məhlulu olan "Ammonium hidroksid"dir.

Tətbiqi

• Aşqarlarda
• Boyalarda;
• Ətirlərdə;
• Təmizlik vəsaitlərində;
• Partlayıcılarda;
• Gübrə istehsalında;
• Nitrit turşunun istehsalında;
• Plastiklərdə.

Xarici keçidlər

• NIST Chemistry WebBook
• Искусственное изменение окраски лепестков цветов

Mənbə

• Ахметов Н. С. Общая и неорганическая химия. — М.: Высшая школа, 2001.
• Карапетьянц, Михаил Христофорович, Дракин С. И. Общая и неорганическая химия. — М.: Химия, 1994.
• Акимова Л. Д. Изучающим основы холодильной техники. — М., 1996.
• Ельницкий А. П., Василевская Е. И., Шарапа Е. И., Шиманович И. Е. Химия. — Мн.: Народная асвета, 2007.