Antropofobiya
Antropofobiya və ya insandan qorxma[1] (q.yun. ἄνθρωπος, ánthrōpos— «insan», φόβος, phóbos — «qorxu») — insanların nevrotik qorxusu, insan cəmiyyətindən qaçmaq istəyi. Sosial fobiyanın və sosial nevrozun bir növü, obsesif hallardan biridir. Antropofobiya bəzən psixasteniya ilə baş verir[2].
| Antropofobiya | |
|---|---|
| |
| XBT-10 | F, F |
| XBT-9 | |
Antropofobiya kompulsiv davranışla müşayiət olunur — xəstə üçün qoruyucu bir xarakter qazanan və onun tərəfindən fobiyaların qarşısını almaq və ya aradan qaldırmaq üçün eyni vəziyyətdə təkrarlanmasını tələb edən obsesif davranışlar və hərəkətlər.
Antropofobiya ilə sosial narahatlıq arasındakı fərq dəqiq müəyyən edilməyib. Antropofobiya həm sosial fobiyanın sinonimi, həm də daha geniş mənada — yalnız insanlarla sosial qarşılıqlı münasibətlərdən və ya onların diqqətindən deyil, ümumiyyətlə insanların qorxusu kimi başa düşülə bilər (məsələn, kütlənin qorxusu [2]).
Antropofobik xəstələr insanlarla, xüsusən də yad insanlarla təmasda narahatlıq və stres yaşayırlar [3].
Tez-tez yeniyetməlik dövründə başlayır. Əksər fobiyalardan fərqli olaraq antropofobiya kişilərdə və qadınlarda eyni dərəcədə yaygındır. Adətən aşağı özünə hörmət və tənqid qorxusu ilə birləşir. Bəzən xəstə narahatlığının bu ikincil ifadələrindən birinin əsas problem olduğuna əmindir.
Antropofobiya skoptofobiyanın nəticəsi ola bilər (psixonevroz, utancın təzahürü, utanmaq qorxusu).
Səbəblər
redaktəSosial narahatlıq və sosial fobiyanın səbəblərini araşdırmaq genişdir və neyrobiologiyadan sosiologiyaya qədər müxtəlif perspektivləri əhatə edir. Alimlər hələ dəqiq səbəbləri müəyyənləşdirməyiblər. Tədqiqatlar göstərir ki, genetika ətraf mühit faktorları ilə birləşdikdə rol oynaya bilər. Sosial fobiya digər zehni xəstəliklər və ya maddə asılılığından qaynaqlanmır. [4] Tipik olaraq, sosial həyəcan bir insanın həyatının bir nöqtəsində başlayır. Bu, zaman keçdikcə şəxs yaxşılaşmağa çalışdıqda inkişaf edəcəkdir. Nəhayət, mülayim sosial yöndəmsizlik sosial narahatlıq və ya fobiya əlamətlərinə çevrilə bilər.
Genetika
redaktəBirinci dərəcəli qohumda da pozğunluq varsa, sosial fobiya riskinin iki-üç qat daha yüksək olduğu göstərilmişdir. Bunun səbəbi genetika və ya uşaqların nəzarət altında öyrənmə və ya psixososial yetişdirmə təhsili ilə sosial qorxu və qaçınmalar əldə etməsi ola bilər. Fərqli ailələrdə böyüdülən (övladlığa götürmə yolu ilə) eyni əkizlərin üzərində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, əkizlərdən birində sosial həyəcan pozğunluğu əmələ gəlmişdirsə, o birisi bu pozğunluğun yaranma ortalamasından% 30-50 daha yüksək olmuşdur [5] . Müəyyən dərəcədə bu "miras" qeyri-spesifik ola bilər - məsələn, tədqiqatlar göstərir ki, bir valideyndə hər hansı bir narahatlıq pozğunluğu və ya klinik depressiya varsa, uşağın narahatlıq pozğunluğu və ya sosial fobi inkişaf etməsi ehtimalı daha yüksəkdir.[6] Araşdırmalar göstərir ki, sosial həyəcan pozuqluğu olan insanların valideynləri özlərini daha çox sosial cəhətdən təcrid edirlər (Bruch və Heimberg, 1994; Caster və digərləri, 1999) və övladlığa götürən valideynlərdəki utancaqlığın, övladlığa götürülmüş uşaqlarda utancaqlıqla çox əlaqəli olduğunu göstərir (Daniels və Plomin, 1985).
Həddindən artıq qorumalı və həddən artıq tənqidi valideynlərlə böyümək də sosial narahatlıq pozuqluğu ilə əlaqələndirilib. [7]Körpəlik dövründə anasına təhlükəli (narahat-ambivalent) bağlılıq kimi qiymətləndirilən yeniyetmələrin, sosial fobiya da daxil olmaqla, erkən yaşlarda anksiyete pozğunluqlarına yoluxma ehtimalı iki dəfə çoxdur[8].
Bununla əlaqəli bir araşdırma körpələrdə "davranış inhibisyonu" na — maneə törədilmiş, introspektiv və ya qorxuducu bir xarakterin erkən əlamətlərinə baxılmalıdır. Tədqiqat göstərir ki, insanların təxminən yüzdə 10-15-i qismən genetikadan qaynaqlanan bu erkən xasiyyəti nümayiş etdirir. Bəziləri bu xüsusiyyəti yeniyetməlik və yetkinlik dövründə nümayiş etdirməyə davam edir və sosial həyəcan pozğunluğunu inkişaf etdirmə ehtimalı daha yüksək görünür[9].
Sosial təcrübələr
redaktəƏvvəlki mənfi sosial təcrübələr, bəlkə də xüsusən yüksək "şəxsiyyətlərarası həssaslıq" olan insanlar üçün sosial fobiyanı tetikleyebilir [10][11]. Sosial anksiyete diaqnozu qoyulanların təxminən yarısı üçün spesifik bir travmatik və ya alçaldıcı bir sosial hadisənin pozğunluğun başlanğıcı və ya pisləşməsi ilə əlaqəli olduğu görünür;[12] Bu cür hadisələr, xüsusən də ictimai danışma ilə əlaqədar olaraq müəyyən bir sosial fobiya ilə əlaqəli görünür (Stemberg et al., 1995). Birbaşa təcrübəyə əlavə olaraq, başqalarının sosial mənfi təcrübələrini (məsələn, kiminsə törətdiyi toxunulmazlığı) müşahidə etmək və ya dinləmək və ya sosial problemlər və təhlükələr barədə şifahi xəbərdarlıqlar da sosial narahatlıq pozğunluğunun inkişaf ehtimalını artıra bilər [13]. Sosial anksiyete pozğunluğu, özünə uyğunlaşma, təhdid, imtina və ya laqeydliyin uzunmüddətli nəticələrindən qaynaqlana bilər (Beidel və Turner, 1998). Utancaq yeniyetmələr və ya çəkinən yetkinlər narahat yaşıd təcrübələrini [14] və uşaqlıqda sataşma və ya təcavüzü vurğuladılar (Gilmartin, 1987). Bir tədqiqat populyarlığın sosial narahatlıqla mənfi bir şəkildə əlaqəli olduğunu və yaşıdları tərəfindən laqeyd qalan uşaqların digər uşaq kateqoriyasına nisbətən daha yüksək sosial narahatlıq və mənfi qiymətləndirmə qorxusu olduğunu bildirdi [15]. Sosial fobik uşaqların yaşıdlarından müsbət cavab alması ehtimalı daha azdır və narahat və ya inhibe edilmiş uşaqlar özlərini təcrid edə bilərlər [16].
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Danışıq dilində «humanafobiya».
- ↑ 1 2 Й. А. Стоименов, М. Й. Стоименова, П. Й. Коева и др. Психиатрический энциклопедический словарь. К.: МАУП. 2003. 64. ISBN 966-608-306-X.
- ↑ Никифоров А. С. Антропофобия // Неврология. Полный толковый словарь. 2010.
- ↑ "Social anxiety disorder." CareNotes. Truven Health Analytics Inc., 2012. Health Reference Center Academic. Web. 15 Nov. 2012.
- ↑ Kendler K, Karkowski L, Prescott C. "Fears and phobias: reliability and heritability". Psychol Med. 29 (3). 1999: 539–53. doi:10.1017/S0033291799008429. PMID 10405076.
- ↑ Merikangas, Avenevoli S., Dierker L., Grillon C. "Vulnerability factors among children at risk for anxiety disorders". Biol Psychiatry. 46 (11). 1999: 1523–1535. doi:10.1016/S0006-3223(99)00172-9. PMID 10599480.
- ↑ Rapee, R. M. "Family Factors in the Development and Management of Anxiety Disorders". Clinical Child and Family Psychology Review. 15 (1). 2011: 69–80. doi:10.1007/s10567-011-0106-3. PMID 22116624.
- ↑ Warren S, Huston L, Egeland B, Sroufe L. "Child and adolescent anxiety disorders and early attachment". J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 36 (5). 1997: 637–644. doi:10.1097/00004583-199705000-00014. PMID 9136498. 2021-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-08.
- ↑ Schwartz C, Snidman N, Kagan J. "Adolescent social anxiety as an outcome of inhibited temperament in childhood". J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 38 (8). 1999: 1008–1015. doi:10.1097/00004583-199908000-00017. PMID 10434493. 2021-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-08.
- ↑ National Center for Health and Wellness.Causes of Social Anxiety Disorder Arxiv surəti 1 dekabr 2005 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2005-12-01 at the Wayback Machine. Retrieved February 24, 2006.
- ↑ Athealth.com.Social phobia Arxivləşdirilib 2014-03-22 at the Wayback Machine. 1999. Retrieved February 24, 2006.
- ↑ Beidel, D.C., & Turner, S.M. (1998). Shy children, phobic adults: The nature and treatment of social phobia. American Psychological Association Books.
- ↑ Ishiyama F. "Shyness: Anxious social sensitivity and self-isolating tendency". Adolescence. 19 (76). 1984: 903–911. PMID 6516936.
- ↑ La Greca A, Dandes S, Wick P, Shaw K, Stone W. "Development of the social anxiety scale for children: Reliability and concurrent validity". Journal of Clinical Child Psychology. 17. 1988: 84–91. doi:10.1207/s15374424jccp1701_11.
- ↑ Spence SH, Donovan C, Brechman-Toussaint M. "Social skills, social outcomes, and cognitive features of childhood social phobia". J Abnorm Psychol. 108 (2). May 1999: 211–21. doi:10.1037/0021-843X.108.2.211. PMID 10369031. 2021-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-08.
- ↑ Rubin KH, Mills RS. "The many faces of social isolation in childhood". J Consult Clin Psychol. 56 (6). December 1988: 916–24. doi:10.1037/0022-006X.56.6.916. PMID 3204203. 2021-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-08.
Ədəbiyyat
redaktə- Belzer K. D.; McKee M. B.; Liebowitz M. R. "Social Anxiety Disorder: Current Perspectives on Diagnosis and Treatment". Primary Psychiatry. 12 (11). 2005: 40–53. 2012-05-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-08.
- Deborah Beidel, & Turner, S. M. (2007). Shy children, phobic adults: Nature and treatment of social anxiety disorders (2nd ed.) (pp. 11–46). Washington, DC US: American Psychological Association. DOI:10.1037/11533-001
- Berent, Jonathan, with Amy Lemley (1993). Beyond Shyness: How to Conquer Social Anxieties. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-74137-3.
- Boyle, L.E. (2018) "The (un)habitual geographies of Social Anxiety Disorder", Social Science and Medicine, DsocOI:10.1016/j.socscimed.2018.03.002
- Bruch M. A. "Familial and developmental antecedents of social phobia: Issues and findings". Clinical Psychology Review. 9. 1989: 37–47. doi:10.1016/0272-7358(89)90045-7.
- David D. Burns (1999). Feeling Good: the new mood therapy (Rev. ed.). New York: Avon. ISBN 0-380-81033-6.
- Crozier, W. R., & Alden, L. E. (2001). International Handbook of Social Anxiety: Concepts, Research, and Interventions Relating to the Self and Shyness. New York: John Wiley & Sons, Ltd. ISBN 0-471-49129-2.
- Hales, R. E., & Yudofsky, S. C. (Eds.). (2003). Social phobia. In Textbook of Clinical Psychiatry (4th ed., pp. 572–580). Washington, D.C.: American Psychiatric Publishing.
- Marteinsdottir I.; Svensson A.; Svedberg M.; Anderberg U.; von Knorring L. "The role of life events in social phobia". Nordic Journal of Psychiatry. 61 (3). 2007: 207–212. doi:10.1080/08039480701352546.