Arran adası (şot.kelt Eilean Arainn ("uzaq ada"); ing. Arran) — Şotlandiyanın qərbində, Fert-of-Klayd körfəzində yerləşən ada. Sahəsinə görə ölkənin yeddinci böyük adası Şimali Eyrşir əyalətinin tərkibinə daxildir. Ərazisi dağlıq olan bu ada geoloqlar üçün "cənnət" hesab olunur.[1] 1787-ci ildə adaya gələn geoloq Ceyms Hatton burada olan süxurların yatım formasına və tərkibinə əsasən sonradan geologiya elmində yeni nəzəriyyənin — Plutonizimin əsasını qoydu.[2]

Arran adası
ing. Arran, şot.kelt Eilean Arain
Adanın sputnikdən görünüşü
Adanın sputnikdən görünüşü
Ümumi məlumatlar
Sahəsi 432 km²
Hündür nöqtəsi 874 m
Əhalisi 5.058 nəfər (2001-ci il)
Yerləşməsi
55°34′ şm. e. 5°14′ q. u.HGYO
Ölkə  Böyük Britaniya
Rayon
Şəhər
Akvatoriya
Arran adası xəritədə
Arran adası
Arran adası
Arran adası xəritədə
Arran adası
Arran adası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təbiəti və iqlimi

redaktə

Geologi baxımdan Şotlandiyanın ərazisi iki fərqli hissəyə bölünür: Dağlıq şimal və düzənlik cənub hissə. Bu geoloji bölgü xətti həm də Arranı iki hissəyə bölür. Adanın şimal hissəsi yüksək dağlardan və dərin dərələrdən, cənub hissəsi isə bunun əksi olaraq bataqlıq, çaylar və meşəlikdən ibarətdir. Sanki bütün Şotlandiyaya məxsus cəhətlər bu adada toplanmış. Dağları şimal Qrampian dağları kimi çox yüksək deyil. Arranın ən yüksək zirvəsi olan Qotfell (874 m) şimal-qərbdə yerləşir. Adanın ən geniş vadisi onun qərbində yerləşir. Bu Glen Lorsa vadisidir.

İqlimi yümşaq dəniz iqlimidir. Qolfstrim cərəyanı adanın iqlimin formalaşmaqda böyük rol oynayır. Qış aylar çox soyuq olmur, qış aylarının orta temperatura müsbətdir. Yayı isə sərin — nadir hallarda temperatura + 20 °C-dən yuxarıya qalxır.[3] Adanın fauna və florası çox zəngindir.[4]

 
Daş sütunlar.

Adada ilk məskunlaşma izləri neolit dövrünə təsadüf edir. Əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıq olan bu tayfaların adada 4 min öncə mövcud olması ehtimal olunur. Daha çox diqqət cəlb edən tarixi abidələrdən biri Maxri kəndi yaxınlığında olan şaquli formada duran iri daş parçalarıdır. Bu daşların nə məqsədlə qoyulması hal hazırdada mübahisə mövzusudur.

E.ə. I minillikdə kelt tayfalarının Avropanın materik hissəsindən Biritaniya adalarına məskunlaşması başlanıldı. I əsrin əvvəlində adada britt tayfaları məskunlaşdılar. VI əsrdə Arrana skott-irland tayflarının axını artdı. VIII əsrdən sonra adaya vikinqlər gəldilər və Arran yüz illər boyu Norveçin bir hissəsi oldu. II Robertin zamanında (1371) Arran Şotlandiyanı tərkibinə daxil edildi.[3]

Şəkillər

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. Haswell-Smith 2004, p. 13
  2. Плутонизм[ölü keçid]
  3. 1 2 "İsle of Arran Scotland". 2015-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-07.
  4. "Arran Natural History Society". 2015-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-07.