Atal türkmənləri

Atal türkmənləri (türkm. Аталың түркменлери Atalyň Türkmenleri) — Rusiyanın Həştərxan oblastının Atal kəndində yaşayan və türkmənlərin bir qolu olan xalq. 5 qəbilədən ibarət olan Atal türkmənlərinin əsas hissəsi 1793-cü ildə buraya köç edən İğdır boyundan olan Türkmənistan türkmənlərinin nəslidən gəlirlər. Bu türkmənlərin gəldikləri yer kimi Manqışlaq yarımadası qəbul edilir.^[1]

Dini baxımdan sünni müsəlmandırlar.^[1]

Tarix

Əsilləri Mnaqışlar yarımadasından XVII və XVIII əsrin əvvəllərində köç edən İğdır boyundan olan Türkmənistan türkmənlərinə dayanır. 5 qəbilədən (Mamıt, Gökler, Tever, Qoldağlı, Yaxşıxoca) ibarətdirlər. Bundan əlavə, kənddə adları türkmən dilində açıqlanmayan, ehtimal ki, Xəzər xaqanlığından qalma Peçenek soyları (Ellindel, An-Bollar, Arindan, İrrahir, İntedaal) da vardır.

Müasir Atal türkmənlərinin əsas hissəsi 1793-cü ildə köç edən İğdır türkmənlərin nəsilləridir.^[2] Manqışlaq yarımadasından, Çovdur və Soyunaji tayfaları ilə birlikdə türkmən ığdır tayfasından ayrıldı. Onların sıraları fərdi köçəri türkmən ailələri tərəfindən 1813-cü ilə qədər artırılmağa davam etdi,^[3] P.I. Nebolina, 600 manqışlaq türkməninin son qrupu, aşağı Volqaya yerləşdi. Əvvəlcə aşağı Volqada otlaq üçün öz torpaqları yox idi, amma Noqai-Qaragaş onları onlara icarəyə verdi. Həştərxan türkmənlərinin dilində və mədəniyyətində bir neçə təbəqə nogay, tatar və rus mənşəli var.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi kənddə İğdır türkmanları yaşayır. Bu baxımdan beş qəbilə bölgüsü (çuxurlar) var: mamyt, gokler, tever, golddagles, yagshyhoja. Bundan əlavə, Mamyt cinsi Qara-Mamıt və Ak-Mamıt, gokler isə geok, Qızıl və Hırık Mergenə bölünür. İğdır mənşəli bütün ailələr yuxarıdakı nəsillərdən birinə aiddir. Klanların hər birinin özünəməxsus fərqli əlaməti (tamgası) var.

Əhali

2002-ci il əhalinin siyahıyaalınmasına görə, Qafqaz türkmənləri ilə Atal türkmənləri daxil, Rusiyadakı türkmənlərin ümumi sayı 33.053 nəfərdən ibarətdir.^[4]

Dil

Dilləri türkməncənin Qafqaz türkməncəsi deyilən formasına yaxın olan Böyük İğdır türkməncəsidir. Türkiyənin İğdır bölgəsinin adı ilə bu türkmənlərin adlarının eyni mənşədən gəlməsi düşünülür. Qafqaz və Anadolu türklərinin dilə oxşarlıq təşkil edir.

Həmçinin bax

Əfqanıstan türkmənləri

Türkmənlər

İstinadlar

↑ ¹ ² Serqey Deminov. "У туркмен Ставрополья". 31 mart 2003. 2 aprel 2015 tarixində arxivləşdirilib.
↑ Serqey Deminov. "Поездка к астраханским туркменам". 27 mart 2003. 2 aprel 2015 tarixində arxivləşdirilib.
↑ "История формирования этноса Ставропольских туркмен на территории Туркменского района". 24 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.
↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2002 г. Том 4 — Национальный состав и владение языками, гражданство. Таблица «Национальный состав населения» Arxivləşdirilib 2020-01-09 at the Wayback Machine (текст: в браузере Arxivləşdirilib 2012-02-20 at the Wayback Machine

[:0-1] ¹ ² Serqey Deminov. "У туркмен Ставрополья". 31 mart 2003. 2 aprel 2015 tarixində arxivləşdirilib.

[2] Serqey Deminov. "Поездка к астраханским туркменам". 27 mart 2003. 2 aprel 2015 tarixində arxivləşdirilib.

[3] "История формирования этноса Ставропольских туркмен на территории Туркменского района". 24 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.

[4] Итоги Всероссийской переписи населения 2002 г. Том 4 — Национальный состав и владение языками, гражданство. Таблица «Национальный состав населения» Arxivləşdirilib 2020-01-09 at the Wayback Machine (текст: в браузере Arxivləşdirilib 2012-02-20 at the Wayback Machine

[1]

[2]

[3]

[4]