Azərbaycan bəylərbəyliyi
Azərbaycan bəylərbəyiliyi – Səfəvilər dövlətinin inzibati ərazisi olan Təbriz bəylərbəyliyinin yerində yaranan aid yeni inzibati ərazi.
Azərbaycan bəylərbəyliyi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1736–1747 | |||||||||
 | |||||||||
| Statusu | Əyalət | ||||||||
| Paytaxtı | Təbriz | ||||||||
| Ən böyük şəhəri | Təbriz Ərdəbil | ||||||||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan türkcəsi | ||||||||
| Tarixi | |||||||||
• Yaranması | 1736 | ||||||||
• Süqutu | 1747 | ||||||||
| Ərazisi | |||||||||
| |||||||||
|
 | |||||||||
bayrağı
və gerbi | ||||||||||
TarixiRedaktə
Səfəvilər dövründə Azərbaycan vilayəti inzibati-ərazi bölgüsü baxımından bəylərbəyliklərə ayrılmışdı. Azərbaycan (mərkəzi Təbriz, Ərdəbil) bəylərbəyliyi; Şirvan bəylərbəyliyi; Qarabağ (mərkəzi Gəncə) bəylərbəyliyi; Çuxur Səəd (mərkəzi İrəvan) bəylərbəyliyi.
XVI əsrdə Səfəvilər dövlətinin tərkibində olan Naxçıvan tüməni inzibati cəhətdən mərkəzi Təbriz şəhəri olan Azərbaycan bəylərbəyliyinə, XVI əsrin ikinci yarısında isə mərkəzi İrəvan şəhəri olan Çuxursəəd bəylərbəyliyinə daxil olmuşdur.[1]
Osmanlı dönəmiRedaktə
1587-ci ildə Şah Məhəmməd Xudabəndə (1578-1587-ci illər) öldü və oğlu Abbas (1587-1629-cu illər) taxta çıxdı. I Şah Abbas 1590-cı ildə Osmanlıyla İstanbul sülh müqaviləsini imzaladı. Müqaviləyə görə Kartli, Kaxetya, Mesxetya, Şirvan, Qarabağ, Çuxursəəd bəylərbəylikləri və Təbriz bəylərbəyliyinin qərbi Osmanlıya verildi.
İstanbul sülh müqaviləsindən dərhal sonra Azərbaycan torpaqlarında 1593-cü ildə Ərdəbil mərkəz olmaqla Zəncan, Xalxal, Ərdəbil, Qaracadağ, Lənkəran vilayətləri, Qızılüzən və Kür çayları arasında yerləşən geniş ərazidə Azərbaycan bəylərbəyliyi yaratdı və Zülfüqar xan Qaramanlı hakim təyin olundu.
1598-ci ildə Şah Abbas paytaxtı Qəzvindən İsfahana köçürtdü. 1603-1639-cu illərdə Səfəvi-Osmanlı arasındakı müharibənin 3-cü mərhələsi olmuşdur. 1603-cü ildə o, Təbrizi də geri aldı. Həmin il Şah Abbas Cənubi Azərbaycanı azad edərək Ordubadı, Culfanı, Naxçıvanı da geri qaytardı. 1604-cü ildə İrəvanı, 1605-ci ildə isə Şirvanın çox hissəsini ələ keçirdi. Bundan sonra Şah Abbas Gəncəni (1606), Şamaxını (1607), Bakını və Dərbəndi (1607) geri aldı. 1603-1607-ci illərdə bütün Azərbaycan torpaqları Osmanlılardan alındı.1612-ci ildə Sərab sülhü bağlandı. Bununla da 1555-ci ildəki Amasiya sülhünün şərtləri bərpa edildi.[2]
Nadir şah dönəmiRedaktə
1736-cı ildə bütün İran əhlinə məktub göndərib Muğan düzündə, Kürlə Arazın qovuşduğu yer olan Qalaqayında[3] Muğan (Suqovuşan) qurultayı böyük bir qurultay keçirir. Dünyanın bir çox yerindən qurultaya nümayəndələr dəvət edilir. 12 min çadır qurulur və qurultayda iştirak edən 100 min insana burada xidmət edilir. Qurultayda o özünü şah elan edir. Sonra o İranı dörd bəylərbəyliyinə bölür: Burada Azərbaycan bəylərbəyliyi, Fars bəylərbəyliyi, İraq bəylərbəyliyi və Şərqi Xorasan bəylərbəyliyi. Bunlardan ən böyüyü və güclüsü Azərbaycan bəylərbəyliyi olur və qardaşı İbrahim xanı bəylərbəyi təyin edir. Azərbaycan bəylərbəyliyinə Gürcüstan, Şimali Qafqaz, Dağıstan, Cənubi Azərbaycan və İranın xeyli hissəsi tabe idi.[4]
Nadirin bibisi oğlu Əmiraslan xan Azərbaycan bəylərbəyi olur.
Azərbaycan bəylərbəyiləriRedaktə
- İbrahim xan Əfşar (1736-1738)
- Əmiraslan xan Qırxlı-Avşar (1738-1747)
İstinadlarRedaktə
- ↑ Рахмани А.А. Азербайджан в конце ХVI и в. ХVII веке. Баку, 1981.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
- ↑ Şahin Fərzəliyev - tarix elmləri doktoru, professor. Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi. Elm. 2012. səh. 336. ISBN 978-9952-453-43-0.Orijinal mətn (az.)
«Nadir dövlətin hər bucağına,qılınc gücünə tutulmuş bütün əyalətlərə qabaqcadan fərmanlar göndərmiş,hakimlər,vilayət rəisləri,əyyan və üləmalar Quzey Azərbaycana-Muğana qurultaya çağırılmışdılar.Bir də buyurmuşdu ki,Kür ilə Arazın qovuşduğu yerdə, Cavad keçidi yaxınlığında ağac və qarğıdan 12 min ev tikilsin,ayrıca karvansara,məscid və imarətlər qurulsun.Tezliklə bura 100 minə kimi adam toplandı.Bu qurultay hal-hazırda Sabirabad rayonunun ərazisində yerləşən Qalaqayın kəndinidə keçirilmişdir. »
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.