Aza (Türk mifologiyası)

Aza – türk, altay, yakut, çuvaş və monqol mifologiyasında pis ruh. Asa şəklində də deyilər. Moğollar Ada deyərlər. Azalar formasında çoxluq olaraq istifadə edilir.

Xüsusiyyətləri redaktə

Yeraltındakı qaranlıqda öz evlərində yaşayırlar. Ümumi olaraq kötücül ruhların və pis varlıqların hamısına verilən bir addır. Oyrotlarda 13 fərqli kötücül ruh kateqoriyasının hamısını izah edər. Əleyhdarı Aya'dır. Bəzi qaynaqlarda üç növü sayılır.

  1. Azabuk: pis ruhlar.
  2. Azaşulbus: pis cadugərlar.
  3. Azahortan: pis xortdanlar.

Bu sözlərin hamısı da fərqli xüsusiyyətlərə olmaq üzrə həmişə pis ruh deməkdir. Azar sözcüyü yenə pis ruhlara söykənən xəstəlikləri ifadə edər. Danlamaq hərəkəti də buradan törəmişdir. İnsanlara pis ruhları göndərmək deməkdir. Yakut mifologiyasında Abası adı ilə istifadə edilir. Kumandılarda isə iki fərqli sinif olaraq iştirak edərlər.

A. Çertegri: Şeytan.
B. Çor: Cin.

Ruhi və fiziki xəstəlikləri təyin etməkdə istifadə edilən Azar-Bazar (Asar-Masar, əsər-Meser, Azar-Bazar, Ezar-bezar) və ya Azar-kazar (Ezer-Kezer) ya da Kasar-Pasar (kazar-Bazar) tamlamalar da yenə bu anlayışla yaxından əlaqəlidir və ehtimalla üç növ kötücül varlıqla əlaqədardır:

1. Azar (Ezer), 2.Kazar (Kezer), 3.Pazar (Bezer ).

Azar-Bazar redaktə

Azar-Bazar, Azərbaycan türkcəsində, "hər cür xəstəlik" mənasını verər. İlin son Çərşənbə günündə, Azərbaycan çöl bölgələrində bütün evlərin qarşısında atəşlər yandırılır və hər kəs odun üstündən atlayaraq, "Azarım-bazarım, bu atəşin üstünə tökülsün" deyir. Buradakı "Azar-Bazar", şeytanı ruhların adlarıdır. Sonradan məna sürüşməsinə uğrayaraq "hər cür xəstəlik" məzmununu ifadə etməyə başlamışdır.

Etimologiya redaktə

(Az / Ad) kökündən törəmişdir. Azmak, azarlamaq (danlamaq) felləri ilə eyni mənşəyə malikdir. Yas tutmaq mənasını da ehtiva edər. Ifrat, azğınlıq, cinayət kimi mənalar ehtiva edən və Az-ilə başlayan sözlər bu kökdən törəmişdir. Monqolcada Az / Azh sözcüyü yaranma mənasını verər. Köhnə Monqol Ad / Ada, Köhnə Türkçe Ada / Aza sözləri təhlükə ifadə edər.

Mənbə redaktə

  • Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)
  • Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi  (türk.)