Böyük Txaç dağı
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə kateqoriyalar əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Böyük Txaç (adıq ТхьэщI) — Adıgey Respublikası və Rusiyanın Krasnodar diyarı sərhəddində yerləşən dağ massivi. Massiv Qərbi Qafqaza aid olub, Malaya Laba və Belaya çaylarının suayrıcında yerləşir. Böyük Txaç massivinin bir hissəsi Adıgey Respublikasının ərazisinə daxildir. Bu ərazi «Böyük Txaç» təbiət parkına aid olub 1999-cu ildən UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil olunub.[1] Adıgey Nazirlər Kabiteninin 19 yanvar 1998-ci il, № 21 sərəncamına əsasən ərazinin qorunması rejimi aşağıdakı kimidir: Adıgey ərazisindəki Novoproladnıy kəndi, Krasnodar diyarında isə Uelovoy qəsəbəsidir.
| Böyük Txaç | |
|---|---|
| adıq ТхьэщI | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 2368,4 m |
| Yerləşməsi | |
| 44°02′34″ şm. e. 40°25′46″ ş. u. | |
| Ölkə |
Rusiya, Adıgey |
| Yerləşməsi | Böyük Qafqaz |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.jpg)
Adlanması redaktə
Adıq dilindən sözün tərcüməsi: «Tıxaç» — «Allah, Tanrı». Hərfi tərcüməsi «ТхьакI» — «Əbədi cavan Tanrı». C.Kokovun fikrinə görə ТхьэщI — «Tanrının torpaığı» deməkdir.[2]
Ümumi məlumat redaktə
Txaç massivi geomorfoloji baxımdan tipik kuest (qeyri-simmetrik tirələr) relyeifdir. Onun şimal yamacı yastı olub otlaq landşafta malikdir. Cənub və qərb yamacı dik olub qayalıqlardan təşkil olunub. Massiv üçün xarakterik silueti belədir: assimetrik cənub və şimal yamacları. Böyük və Kiçik Txaç zirvələri yaxınlıqdakı yaşayış məntəqələrindən yaxşı görsənir. Böyük Txaç massivinin əsas dik divar hissəsinin uzunluğu 10–12 km-dir. Divarın hündürlüyü 100-300 metr arasında dəyişir.
Böyük və Kiçik Txaç yerli əhali arasında həm də Böyük və Kiçik Lısaya adı ilə də adlandırılır. Bu coğrafi toponimi daha çox yaşlı əhali bilir. Massivi qərbdən Saray çayının hövzəsi, qərbdən isə Xodz çayının hövzəsi əhatələyir. Böyük Txaç zirvəsi ilə çayların yatağı arasında qalan hündürlük təxminən 1 km-dir.
Bölgənin orta illik temperaturu Kişa meteoroloji stansiyası yaxınlığında (1500 m) +6.9 °C-dir. Yağıntıların illik miqdarı 854 mm-dir. Noyabr-dekabr aylarında yağıntı qara halında düşür. Qar örtüyü bəzən aprel ayına kimi qalır.
Massiv Ön dağlıq silsiləsinə aid olub Kazaçıy Piket (1184 m), Böyük Txaç (2368 m), Kiçik Txaç (2238 m), Açeşbok (2486 m), Aqiqe (2311 m) və Sunduki (2200 m) zirvələri var.[3]
İstinadlar redaktə
- ↑ Западный Кавказ Arxivləşdirilib 2011-10-25 at the Wayback Machine // Комиссия РФ по делами ЮНЕСКО
- ↑ Коков Дж. Н. ТхьэщI // Избранные труды. Том 1. Адыгская топонимия. — Нальчик : Эльбрус, 2000. — С. 400. — ISBN 5-7680-1434-9.
- ↑ "Природный парк «Большой Тхач»". 2008-05-31 tarixində arxivləşdirilib.