Başqırdıstanda əkinçilik

Başqırdıstanda əkinçilik — Başqqırdıstan respublikasında başqırdlar və respublika əhalisinin məşqul olduğu kənd təsərrüfatı sahələrindən biri.

Əkinçiliyin şərtləri və mənşəyi

İqlim (Kontinental iqlim), təbii-ekoloji mühit (əsasən çöl, dağlıq lanşaft, bir qədər tayqa) şərtləri Başqırdıstan ərazisində tarixən köçəri təsərrüfatı şərtləndirirdi. способствовали тому, что на этой территории издавна велось кочевое хозяйство. Bununla belə Ural önü ərazilərdə baş verən uzun müddətli geoloji proseslər nəticəsində torpaq əmələgəlmə prosesi baş vermiş və nəticədə kənd təsərrüfatının inkişafına zəmin yaranmışdır.

Cənubi Uralda əkinçilik hələ bürünc dönəmindən məlumdur. Bu zaman Uralönü bölgənin əhalisi kətmən əkinçiliyi ilə məşqul olurdular. Bunu təstiqləyən dəlillər Balanbaş, Tyubyak və Yelenov ərazilərində aşkarlanmışdır. Burada bürüncdən hazırlanmış kətmən, oraq və daş kir-kirələr aşkar edilmişdir.

Başqırlar arasında əkinçilik ənənəvi təsrrüfat sahələrindən biridir. Onlar əsasən ekstensif tərərrüfata üstünlük verir. Əkincilik üçün meşə sahələrini yandırıb əkinçilik üçün sahələrə çevirirdilər.

XVIII-XIX əsrlər

Başqırdların əkinçilik təsərrüfatları əsasən Kazan yolu üzərində XVIII əsrin əvvəllərində salınmışdı. Qərbi başqırdlar topladıqları məshullarla Ufa qalasının təhcizatını ödəyirdilər. Bu bölgənin əhalisi arasında əkinçiliyin yayılmasının başlıca səbəbi qonşu Kazan tatarları, Marilər və ruslarla qonşuluq olmuşdur. əkin. Əkinçiliyin inkişafı ilə un dəyirmanlarının meydana gəlməsi eyni dövrə təsdadüf edir. Başqırd feodalları öz torpaqlarında müxtəlif bitkilərin əkilməsinə nail olurdular hətta bu zamanlar tərəvəz yetişdirilməsinə belə rast gəlinirdi. Artıq XVIII əsrin ortalarında Qərbi Başqırdıstanda onlar əkinçiliyin üçqat sistemini tətbiq etməyə başlamışdılar.

Əkinçilik sahəsində gəlirin olması sayəsində varlı kəndlilər meydana gəlir. Bu isə öz növbəsində başqırdları bu sahəyə marağı artırır.

XIX əsrdən etibarən Başqırdısanda əkinçilik sahəsində dəyişikliklər başlayır. Bu isə bölgəyə gələn qərb xalqlarınım sayəsində baş verir.

XIX əsrin ikinci yarısından yerli əhalidən torpaqların alınmasına başlanılır. Başqırdıstanın cənub-şərq hissəsində yerli əhali demək olar ki, əkinçiliklə məşqul olmurdi. Bu səbəbdən Rusiya imperiyası bölgəyə ukraylar, belaruslar, almanlar, latışlar və s. xalqları köçürməyə başlayır. bu isə onların bölgəyə öz aqrar münasibətlərni gətirməsinə səbəb olur. Bununlada bölgədə əkin sahələri artır.

Artıq Cənubi Ural regionu əkinşilik sahəsinin inkişafına görə bircə Ukraynadan dala qalırdı. 1880-ci illərdə bölgəyə dəmiryolunun gəlişi ilə əkinçilik məhsullarının daha geniş bazara çıxışı təmin edilir.

Taxılçılıq artıq regionda əsas rol oynamağa başlamışdır. Kənd təsərrüfatı ekstensiv yolla inkişaf edirdi. Üç pilləli əkin sistemi ancaq Başqırdıstanın qərbində idi. Torpaqların gübrələnməsi heç ruslar araında da geniş yayılmamışdı. Kristianlığa görə qara torpaqlar gübrənin verilməsinə ehtiyac yoxdur. Ekstensiv əkinşilik mövcud sərt iqlimdən çox asılı idi.

Başqırdıstanın cənubunda torpaqların gəlmərə satılması sayəsində artıq köçəri maldarlıq üçün ərazi qalmadığından XIX əsrin sonları bu sahə tamamən yoxa çıxır.

İki əsrin qovuşacağında artıq tarlalarda ilk texnikalar müşahidə edilir.

XX əsrin əvvəlləri

Başqırdlar əkində, XX əsr.

Stolipin aqrar islahatlarından sonra kənd təsərrüfatının katipalizmləşməsi sürətlənir. Bu xüsusən cənub və çimal-şərq regionlarınd aözeünü aşkar büruzə verir. Şİmal-qərbdə isə patriarxat-icma ənənələri özünü qoruyurdu. Bu əsasən az torpaqlı yerlərə xas idi.

Cənubi ural Rusiyanın ən çox taxıl istehsal edən regionu idi. Birinci Dünya müharibəsi zamanı ixrac olduqca azalır. İxracın azalması ilə inflyasiya artır.

Sovet dövrü

1925 — Başqırdıstanda torpaq idarəçiliyi işinə başlanılır.

1928 — Respublikada torpaqların kirayəyə götürülməsi qadağan edilir.

1930-cu illər — Kollektivləşmə həyata keçirilir.

İkinci Dünya müharibəsi dönəmində kənd təsərrüfatının maddi-texniki bazası böyük ölçüdə zəifləmiş, məhsulların məhsuldarlığı və əkin sahələri azalmışdır.

1946 - 1953-cü illərdə Başqırd Muxtar Resspublikasında traktorlar 5 dəfə,yük maşınları və kombayınlar 2 dəfə artmışdır.

1960-cı - 1980-ci illər dövrü Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikası kənd əkinçilik aşağıdakı xüsusiyyətlər ilə xarakterizə olunurdu:

• kənd təsərrüfatının mexanizasiyasının və qismən avtomatlaşdırmasının daha da artması;
• yüksək ixtisaslaşmış təsərrüfatların yaranması;
• itkisiz əkinçilik: taxıl istisna olmaqla, bütün məhsulların becərilməsi rentabelli deyildi..

Müasir dönəm

Bu gün kənd təsərrüfatı sektoru respublikada əsas xsahələrdən biridir. 1990-cı illərdə Başqırdıstanda böyük ölçüdə agro-sənaye infrastrukturu saxlanıla bildi. Hər il respublikada 3,5 — 3,6 mln ton taxıl istehsal edilir.

2000-ci illərdə maşın-texnologiya stansiyaları təşkil edilir. kənd təsərrüfatı texnikaları lizinq yolu ilə kəndliyə verilir.

Mənbə

• Сайфутдинова Л. Ф., Абубакирова Л. Ф. Особенности традиционной культуры жизнеобеспечения башкир
• Халфин А. С. Культура жизнеобеспечения юго-западных башкир (историко-экологический аспект) Афтореферат
• Хасанова Из. Ф. Эволюция традиционных хозяйственных занятий башкир Инзерского бассейна (середина XIX — начало XXI в.) Диссертация
• Чаянов С. Степной поход продолжается
• Янгузин Р. Из. Земледельческие орудия труда Arxivləşdirilib 2016-04-06 at the Wayback Machine // Башкирская энциклопедия. © ГАУН РБ"Башкирская энциклопедия", 2015-2017 ISBN 978-5-88185-306-8

Ədəbiyyat

• Комплексная программа повышения плодородия почв Башкирской АССР на 1990-1995 гг. / Отв. Ред. Ф. Х. Хазиев. — Уфа: Башкнигоиздат, 1990. — 192 с.
• Тайчинов С.Н. Природное и агропочвенное районирование Башкирской АССР [Текст] / С. Н. Тайчинов, П. Я. Бульчук ; Ульян. с.-х. ин-т. — Ульяновск: Ульян. с.-х. ин-т,1975. — 159 с. : ил.
• Янгузин Р. Из. Хозяйство башкир дореволюционной России. — Уфа: Башкнигоиздат, 1989. — 192 с.